Όλοι γνωρίζετε τον όρο «deja vu» και ενδεχομένως οι περισσότεροι από εσάς έχετε νιώσει κάποια στιγμή ότι μία κατάσταση που βιώσατε στο παρόν είχε επαναληφθεί ακριβώς με τον ίδιο τρόπο στο παρελθόν. Αυτή η εσφαλμένη αίσθηση οικειότητας με μία τοποθεσία ή το συναίσθημα ότι έχουμε ξαναζήσει μία κατάσταση έχει μελετηθεί επιστημονικά και έχει διαπιστωθεί ότι συμβαίνει όταν το τμήμα του εγκεφάλου που ανιχνεύει την εξοικείωση αποσυγχρονίζεται με την πραγματικότητα.
Τώρα οι επιστήμονες μας λένε ότι το αντίθετο του «déjà vu» είναι το «jamais vu», δηλαδή όταν κάτι που ξέρουμε ότι μας είναι οικείο το αισθανόμαστε ξένο ή ακόμα και εξωπραγματικό. Σε πρόσφατη έρευνά τους ο Akira O'Connor, Ανώτερος Λέκτορας Ψυχολογίας από το Πανεπιστήμιο του St Andrews και ο Christopher Moulin, Καθηγητής Γνωστικής Νευροψυχολογίας από το Université Grenoble Alpes (UGA), που κέρδισε το βραβείο Ig Nobel λογοτεχνίας, ερεύνησαν τον μηχανισμό πίσω από το φαινόμενο.
Τι είναι το «Jamais vu»
Το «Jamais vu» μπορεί να περιλαμβάνει το να κοιτάξετε ένα οικείο πρόσωπο και να βρείτε ξαφνικά ασυνήθιστα τα χαρακτηριστικά του ή άγνωστα προς εσάς. Μπορεί να πάτε σε ένα οικείο μέρος και να αποπροσανατολιστείτε ή να το δείτε με «νέα μάτια». Οι ερευνητές λένε ότι είναι μία εμπειρία ακόμα πιο σπάνια από το «deja vu».
Στο πρώτο τους πείραμα οι ερευνητές παρακολούθησαν 94 προπτυχιακούς φοιτητές, οι οποίοι περνούσαν το χρόνο τους γράφοντας συνεχώς την ίδια λέξη. Το έκαναν με δώδεκα διαφορετικές λέξεις που κυμαίνονταν από τις συνηθισμένες, όπως «πόρτα», έως λιγότερο συνηθισμένες. Ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να αντιγράψουν τη λέξη όσο το δυνατόν γρηγορότερα, αλλά μπορούσαν να σταματήσουν σε περίπτωση που θα ένιωθαν περίεργα. Πράγματι οι περισσότεροι διέκοψαν τη διαδικασία επειδή ένιωσαν περίεργα. Περίπου το 70% σταμάτησε τουλάχιστον μία φορά επειδή αισθάνθηκε κάτι που όρισαν οι ερευνητές ως «jamais vu». Αυτό συνέβη συνήθως μετά από περίπου ένα λεπτό (33 επαναλήψεις) και συνήθως για γνωστές λέξεις.
Σε ένα δεύτερο πείραμα χρησιμοποιήθηκε μόνο το άρθρο «το», υπολογίζοντας ότι ήταν το πιο κοινό. Αυτή τη φορά, το 55% των ανθρώπων σταμάτησε να γράφει για λόγους που συνάδουν με τον ορισμό για το «jamais vu» (αλλά μετά από 27 επαναλήψεις).
Οι συμμετέχοντες περιέγραψαν τις εμπειρίες τους με τα παρακάτω: «έχασα τον έλεγχο του χεριού» και «σχεδόν μοιάζει σαν να μην είναι πραγματικά μια λέξη αλλά κάποιος με εξαπάτησε κάνοντάς με σκεφτώ ότι είναι».
Πέρασαν 15 χρόνια για να συντάξουν και να δημοσιεύσουν οι ερευνητές την επιστημονική τους εργασία. Συνοψίζοντας, το «jamais vu» είναι ότι η αίσθηση της μη πραγματικότητας είναι στην ουσία ένας έλεγχος πραγματικότητας. Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι τα γνωστικά μας συστήματα πρέπει να παραμείνουν ευέλικτα, επιτρέποντάς μας να κατευθύνουμε την προσοχή μας όπου χρειάζεται αντί να χανόμαστε σε επαναλαμβανόμενες εργασίες για πολύ καιρό. Ο κύριος επιστημονικός απολογισμός είναι ο «κορεσμός». Η υπερφόρτωση μιας αναπαράστασης μέχρι να γίνει ανόητη.
