Ο καφές είναι μια φυσική ουσία, που προέρχεται από ένα φυτό, το οποίο λαμβάνεται με αρκετά απλό τρόπο μετά από μερικές απλές διεργασίες, όπως το καβούρδισμα, το άλεσμα και το φιλτράρισμα με ζεστό νερό.
Μαζί με το νερό και το τσάι, είναι ένα από τα πιο εμπορικά ροφήματα στον κόσμο. Οι περισσότερες από τις σχετικές επιπτώσεις του καφέ στην υγεία οφείλονται στην «υψηλή περιεκτικότητά του σε καφεΐνη, μια ψυχοδραστική ή ψυχοδιεγερτική ουσία που μπορεί να επηρεάσει διάφορες γνωστικές και σωματικές διαδικασίες και λειτουργίες», λέει στο CuídatePlus ο Manuel Fernández, από το Παιδονευρολογικό Ινστιτούτο της Ανδαλουσίας. Σε γενικές γραμμές, «θεωρείται μεταβολικός ενεργοποιητής επειδή ασκεί παρόμοια λειτουργία, με τους περιορισμούς της, με εκείνες ορισμένων από τους πιο γνωστούς νευροδιαβιβαστές, όπως η ντοπαμίνη και η αδρεναλίνη».
Είναι αλήθεια ότι δεν πρέπει να γενικεύουμε, αφού, όπως αναφέρει ο Fernández, «η επίδραση που θα επιφέρει σε κάθε άτομο θα εξαρτηθεί από το επίπεδο ρύθμισης των διεργασιών που σχετίζονται με αυτό που ονομάζεται εκτελεστικές λειτουργίες». Οι λειτουργίες αυτές, εξηγεί, «είναι εκείνες του νευρικού μας συστήματος που μας επιτρέπουν να ρυθμίζουμε τις διαδικασίες αυτοελέγχου. Συγκεκριμένα, επηρεάζουν τον έλεγχο της προσοχής, των κινήσεων, των παρορμήσεων και των συναισθημάτων».
Θεωρείται ότι οι άνθρωποι με μεγαλύτερο αυτοέλεγχο και, θεωρητικά, καλύτερες επιδόσεις σε διάφορους τομείς της ζωής, «είναι εκείνοι που καταφέρνουν να αναπτύξουν καλύτερες εκτελεστικές λειτουργίες, ή με άλλα λόγια, εκείνοι των οποίων τα επίπεδα ντοπαμίνης και αδρεναλίνης είναι πιο ισορροπημένα». Καθώς η καφεΐνη έχει «μιμητική» επίδραση σε αυτούς τους νευροδιαβιβαστές, «σε γενικές γραμμές, θα μπορούσαμε να πούμε ότι στις σωστές ποσότητες και υπό τις κατάλληλες συνθήκες, μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση των γνωστικών και συνολικών επιδόσεών μας».
Δημιουργεί ο καφές εξάρτηση;
Σε γενικές γραμμές, σε υγιείς ανθρώπους, των οποίων τα επίπεδα ντοπαμίνης και αδρεναλίνης βρίσκονται σε φυσιολογικά επίπεδα, «ο καφές ή οποιοδήποτε άλλο προϊόν που περιέχει καφεΐνη ή άλλες παρόμοιες ουσίες δεν δημιουργεί συνήθως εξάρτηση όπως αυτή που δημιουργούν τα ναρκωτικά κατάχρησης, όπως ο καπνός ή το αλκοόλ κ.λπ.». Αυτό που ισχύει είναι ότι «μπορεί να υπάρχουν άνθρωποι που γνωρίζουν τη βελτίωση της απόδοσης που παράγει η κατανάλωση καφεΐνης, οπότε αποφασίζουν να διατηρήσουν μια σταθερή πρόσληψη, χωρίς όμως να αντιμετωπίζουν συμπτώματα στέρησης όπως το γνωστό ναρκωτικό "μαϊμού"».
Είναι επίσης σημαντικό να σημειωθεί ότι ορισμένοι άνθρωποι, είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα, «μπορεί να έχουν μια συνεχή κατανάλωση καφέ ως "συντηρητή" των φυσιολογικών ορίων αυτοελέγχου, όταν έχουν κάποια μεταβολή στη λειτουργία της ρύθμισης αυτών των νευροδιαβιβαστών. Το σαφέστερο παράδειγμα είναι αυτό των υπερκινητικών ατόμων ή εκείνων που πάσχουν από διαταραχή ελλειμματικής προσοχής, γνωστή ως ADHD, η οποία εμφανίζεται και στους ενήλικες». Σε αυτή την ομάδα ατόμων «οι δυσκολίες τους στην προσοχή μπορούν να βελτιωθούν όταν η κατανάλωση καφέ είναι μέσα σε όρια που δεν δημιουργούν δυσμενείς επιπτώσεις».
Είναι λοιπόν δυνατόν ο καφές να σταματήσει κάποια στιγμή να έχει αυτό το αποτέλεσμα να μας κρατάει ξύπνιους; «Αν και αυτό είναι δυνατό, δεν είναι το πιο συνηθισμένο φαινόμενο», λέει ο ειδικός. Όταν συμβαίνει αυτό, «οφείλεται σε ένα φαινόμενο που ονομάζεται "ανοχή". Αυτό συμβαίνει επειδή ο οργανισμός μας είναι "προγραμματισμένος» να μην δέχεται καλά τις αλλαγές, ειδικά αυτές που σχετίζονται με το νευρικό μας σύστημα. Αυτό σημαίνει ότι κάθε φορά που κάνουμε μια αλλαγή στις νευρολογικές μας διεργασίες, το νευρικό μας σύστημα προσπαθεί να την αντισταθμίσει, παρόλο που στην πραγματικότητα μπορεί να είναι ωφέλιμη για εμάς. Στην πραγματικότητα, από εδώ προέρχεται η δημοφιλής ρήση «Τα συνηθίζεις όλα». Ακόμη και όταν υποβαλλόμαστε σε δυσάρεστες ή αρνητικές καταστάσεις, ο εγκέφαλός μας ανταποκρίνεται για να «ομαλοποιήσει» τις εξωτερικές επιδράσεις.
Η συνιστώμενη και υγιεινή ποσότητα καφέ
Γίνεται πολύς λόγος για την ποσότητα καφέ που μπορούμε να πίνουμε την ημέρα χωρίς αρνητικές επιπτώσεις. Σύμφωνα με τον Fernández, αν και όλα εξαρτώνται από το άτομο, «η ελάχιστη ποσότητα θα ήταν περίπου 250cc καφέ, δηλαδή ένα μεγάλο φλιτζάνι, η μέγιστη ποσότητα θα ήταν 4 φλιτζάνια καφέ την ημέρα». Ωστόσο, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι «όσο υψηλότερα είναι τα επίπεδα άγχους, τόσο πιο εύκολα ο καφές μπορεί να προκαλέσει δυσφορία, όπως αίσθημα ταραχής, νευρικότητα, ταχυκαρδία, τρέμουλο ή προβλήματα συγκέντρωσης».
Σε ποια ηλικία είναι ασφαλές να αρχίσετε να πίνετε καφέ;
Η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής συνιστά να αποφεύγεται η κατανάλωση οποιουδήποτε είδους διεγερτικού ροφήματος, για παράδειγμα καφέ ή οτιδήποτε περιέχει σημαντικές ποσότητες καφεΐνης ή παρόμοιου, «μέχρι την ηλικία των 12 ετών».
Από ποια ηλικία πρέπει να σταματήσουμε να πίνουμε καφέ;
Όπως επισημαίνει ο Fernández, «δεν υπάρχει λόγος να θεωρήσουμε κάποια συγκεκριμένη ηλικία μετά την οποία θα πρέπει να αποφεύγεται η κατανάλωση καφέ». Το λογικό θα ήταν να το εξετάσουμε σε περιπτώσεις υγείας που συνιστούν να μην το κάνουμε, όπως «νευρολογικές ή ψυχολογικές διαταραχές όπως το άγχος, σωματικές διαταραχές όπως η υπέρταση ή τα καρδιακά προβλήματα, για παράδειγμα».
Σε σχέση με την ανάπτυξη του εγκεφάλου, πώς μας επηρεάζει ο καφές;
Όσον αφορά τη σχέση μεταξύ καφέ και ανάπτυξης του εγκεφάλου, ο Fernández επισημαίνει ότι «οτιδήποτε διεγείρει επαρκώς τη λειτουργία ενός εγκεφαλικού κυκλώματος τείνει να ευνοεί την ανάπτυξή του». Προειδοποιεί όμως ότι «αν αυτό το ερέθισμα είναι ανεπαρκές, επειδή είναι υπερβολικό, ακατάλληλο ή για οποιονδήποτε άλλο λόγο, η συνέπεια μπορεί να είναι η αντίθετη». Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο «η κατανάλωση καφέ κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης πρέπει να είναι μέτρια και για τον οποίο δεν συνιστάται η κατανάλωσή του στην παιδική ηλικία».
Στην περίπτωση της κατανάλωσης καφέ κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, μπορεί να έχει επίδραση στην ανάπτυξη του εγκεφάλου του μωρού; Με ποιο τρόπο;
Πράγματι, αν και η κατανάλωση καφέ δεν αντενδείκνυται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, είναι αλήθεια ότι «η εντατική κατανάλωση ή οι υψηλές ποσότητες καφεΐνης έχουν συσχετιστεί με αρνητικές καταστάσεις για την ανάπτυξη του μωρού, όπως η υπέρταση της μητέρας, ο πρόωρος τοκετός ή το χαμηλό βάρος γέννησης, οι οποίες, στο σύνολό τους, μπορούν να επηρεάσουν τη νευρολογική ανάπτυξη του παιδιού στο μέλλον, γι' αυτό και συνιστάται σύνεση με τις ποσότητες καφεΐνης που προσλαμβάνονται σε αυτή την περίπτωση».
Εν ολίγοις, «η καθημερινή κατανάλωση μεταξύ 1 και 4 φλιτζανιών καφέ, σε υγιή μη έγκυα άτομα, είναι επαρκής και μάλιστα ενδεδειγμένη από καθαρά βιολογική άποψη», αναφέρει η ειδικός. Ωστόσο: «Είναι σημαντικό να λαμβάνεται υπόψη όχι μόνο η ποσότητα αλλά και ο χρόνος κατανάλωσης του καφέ, καθώς ένα μόνο φλιτζάνι καφέ δεν είναι πάντα αρκετό», λέει.
