Τι συμβαίνει όταν κοιμάστε λίγο ή καθόλου; Νιώθετε εξαντλημένοι, ευερέθιστοι, έχετε μεγάλη δυσκολία στη συγκέντρωση και στην εκτέλεση σύνθετων εργασιών. Η στέρηση ύπνου μπορεί να εμποδίσει την ικανότητά σας να έχετε πρόσβαση στις αναμνήσεις και να σχηματίζετε νέες.
Ακόμα και μία μόνο νύχτα με λιγότερο από έξι ώρες ύπνου μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη βραχυπρόθεσμη μνήμη την επόμενη μέρα, σύμφωνα με την επιστημονική βιβλιογραφία. Η έλλειψη ύπνου, στην πραγματικότητα, παρεμβαίνει στην ικανότητα των νευρώνων να κωδικοποιούν πληροφορίες και έτσι να μεταφράζουν την οπτική εισροή σε συνειδητή σκέψη. Με άλλα λόγια, όταν είστε κουρασμένοι, τα εγκεφαλικά κύτταρα δεν μπορούν να επικοινωνήσουν μεταξύ τους, γεγονός που εξηγεί γιατί συμβαίνουν προσωρινά κενά μνήμης, όπως το να ξεχνάτε τα κλειδιά σας το πρωί ή να φεύγετε από το σπίτι χωρίς το κινητό σας τηλέφωνο.
Ακραία στέρηση ύπνου
Δεν αντιδρούν όλοι με τον ίδιο τρόπο στη στέρηση ύπνου, αλλά σε γενικές γραμμές, όσο περισσότερο χρόνο περνάμε χωρίς επαρκή ξεκούραση, τόσο μεγαλύτερη είναι η επιβάρυνση του εγκεφάλου. Η ακραία στέρηση ύπνου, δηλαδή το να είστε ξύπνιοι για περισσότερες από 24 ώρες, μπορεί να κάνει τους ανθρώπους να συμπεριφέρονται σαν να είναι μεθυσμένοι. Ένα πείραμα που διεξήχθη πριν από χρόνια με τρεις εθελοντές (ο ένας εκ των οποίων ήταν καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Φιλαδέλφειας των ΗΠΑ), οι οποίοι παρέμειναν ξύπνιοι για 50 έως 90 ώρες, έδειξε ότι, εκτός από τη μυϊκή αδυναμία, έχασαν όλοι την ικανότητα συγκέντρωσης, ενώ δύο από αυτούς δεν θυμόντουσαν τίποτα από όσα είχαν συμβεί ακόμη και λίγο πριν, ένας είχε παραισθήσεις. Και, στο τέλος του πειράματος, και οι τρεις είχαν πάρει βάρος.
Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο όταν κοιμάστε λίγο
Ενώ το άτομο ξεκουράζεται, ο εγκέφαλος ενισχύει και συνθέτει τις συνδέσεις μεταξύ των νευρώνων που έχουν σχηματιστεί κατά τη διάρκεια της προηγούμενης ημέρας, γεγονός που βοηθά στην αποθήκευση των αναμνήσεων, μια διαδικασία γνωστή ως παγίωση. Σύμφωνα με τους ειδικούς, ο ύπνος REM παίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στη διατήρηση των αναμνήσεων: κατά τη διάρκεια του ύπνου REM ενεργοποιούνται πολύπλοκα νευρωνικά δίκτυα που εμπλέκονται στην παγίωση των αναμνήσεων.
"Όταν οι άνθρωποι δεν ξεκουράζονται αρκετά και ξυπνούν πριν ξεκουραστούν πλήρως, κοιμούνται λιγότερο και είναι επίσης πιθανό να χάσουν την τελευταία και μεγαλύτερη περίοδο ύπνου REM, η οποία συμβαίνει τις τελευταίες ώρες ανάπαυσης. Και γι' αυτό μπορεί να νιώθουν νευρικότητα, άγχος, ευερεθιστότητα και να ξεχνούν εύκολα πράγματα", αναφέρει η Indira Gurubhagavatula, PhD, ειδικός στον ύπνο στο Πανεπιστήμιο Penn Medicine, στους New York Times.
Στον εγκέφαλο, οι αλλαγές αυτές εκδηλώνονται ως μειωμένη δραστηριότητα στον προμετωπιαίο φλοιό, ο οποίος είναι υπεύθυνος για τον προγραμματισμό, τη λήψη αποφάσεων και άλλες εκτελεστικές λειτουργίες. Ταυτόχρονα, παρατηρείται αυξημένη δραστηριότητα στην αμυγδαλή, την περιοχή του εγκεφάλου που εμπλέκεται στα συναισθήματα φόβου και άγχους. Η στέρηση ύπνου μπορεί επίσης να ενεργοποιήσει το συμπαθητικό νευρικό σύστημα, το οποίο επιβλέπει το σύστημα "μάχης ή φυγής", προετοιμάζοντας το σώμα για την αντιμετώπιση του κινδύνου, κάνοντάς μας να αισθανόμαστε αγχωμένοι και νευρικοί.
Δυσκολίες προσοχής και απομνημόνευσης
Όταν κοιμάστε ελάχιστα, μπορεί να δυσκολεύεστε να δώσετε προσοχή σε αυτό που έχετε μπροστά σας (σκεφτείτε ένα μάθημα στην τάξη) και αυτό προφανώς δυσκολεύει την απομνημόνευση. Το ίδιο συμβαίνει και όταν αισθάνεστε άγχος ή ανησυχία: το μυαλό σας δεν είναι πλήρως παρόν και αυτό μπορεί να περιορίσει την ποσότητα των πληροφοριών που κωδικοποιεί ο εγκέφαλός σας. Ως αποτέλεσμα, μπορεί να είναι δύσκολο να θυμηθείτε λεπτομέρειες από συζητήσεις ή γεγονότα που συνέβησαν όταν είστε κουρασμένοι και στερημένοι από τον ύπνο. Δεν είναι ασυνήθιστο, για παράδειγμα, να μην θυμάστε πού έχετε παρκάρει το αυτοκίνητό σας.
«Οι έρευνες δείχνουν ότι οι άνθρωποι που κοιμούνται λιγότερο από όσο χρειάζονται έχουν πιο αργούς χρόνους απόκρισης, δυσκολίες στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και στην προσοχή και επιδείνωση της μνήμης», επιβεβαιώνει η Carlotta Mutti, νευρολόγος στο Κέντρο Ιατρικής του Ύπνου του Νοσοκομείου της Πάρμας. Για το λόγο αυτό, θα πρέπει να αποφεύγονται επικίνδυνες συμπεριφορές που θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο τον εαυτό μας και τους άλλους, όπως η οδήγηση αυτοκινήτου: τα αντανακλαστικά στην πραγματικότητα επιβραδύνονται.
Βραχυπρόθεσμη μελέτη
Η βραχυπρόθεσμη στέρηση ύπνου δεν επηρεάζει τις βαθιά ριζωμένες πληροφορίες: ακόμη και όταν είναι απείρως κουρασμένοι, οι περισσότεροι άνθρωποι θυμούνται βιογραφικές λεπτομέρειες που γνωρίζουν εδώ και πολλά χρόνια, όπως την πόλη στην οποία γεννήθηκαν ή τον δρόμο στον οποίο μένουν. Το πρόβλημα έγκειται στις πιο πρόσφατες πληροφορίες, που αποκτήθηκαν κατά την περίοδο έλλειψης ύπνου. Ο λιγότερος ύπνος από τον απαραίτητο μπορεί να έχει αρνητικό αντίκτυπο στον μετωπιαίο λοβό του εγκεφάλου: μια περιοχή που εμπλέκεται στην ανάκτηση της μνήμης και στις εκτελεστικές λειτουργίες (ένα σύνολο δεξιοτήτων που περιλαμβάνει την ικανότητα πολλαπλών εργασιών και λήψης αποφάσεων).
Μια μεγάλη μελέτη σε περισσότερους από 479.000 ενήλικες ηλικίας 38 έως 73 ετών διαπίστωσε ότι τα άτομα που δήλωσαν ότι κοιμόντουσαν γενικά μεταξύ τριών και έξι ωρών είχαν χειρότερες επιδόσεις σε γνωστικά τεστ που αποσκοπούσαν στη μέτρηση της εκτελεστικής τους λειτουργίας σε σύγκριση με τα άτομα που κοιμόντουσαν μεταξύ έξι και οκτώ ωρών.
Τα τεστ αυτά περιλάμβαναν εργασίες που αφορούσαν τη μνήμη εργασίας, η οποία αναφέρεται στην ικανότητα του εγκεφάλου να διατηρεί και να χρησιμοποιεί μια μικρή ποσότητα πληροφοριών, όπως το να θυμάται το περιεχόμενο μιας πρότασης που μόλις διαβάστηκε ή τι υπήρχε σε μια λίστα με ψώνια.
Επιπλέον, η μελέτη διαπίστωσε ότι οι γνωστικές επιδόσεις όσων κοιμόντουσαν τακτικά μεταξύ τριών και έξι ωρών μειώνονταν περαιτέρω με κάθε ώρα ύπνου που χανόταν. Για να αντισταθμιστούν οι επιπτώσεις μιας άυπνης νύχτας, μπορεί να χρειαστούν αρκετές νύχτες βαθύ ύπνου. Οι μεσημεριανοί ύπνοι μπορεί να είναι αναζωογονητικοί, αρκεί σε αυτή την περίπτωση να μην επιτυγχάνεται βαθύς ύπνος (επομένως, δεν πρέπει να ξεπερνούν τα 30 λεπτά).
Τέλος, με την ηλικία, γίνεται όλο και πιο δύσκολο να ανακάμψουμε από τις άυπνες νύχτες: όσο μεγαλώνουμε, τόσο πιο δύσκολο είναι να ξεκουραστούμε (και να αναπληρώσουμε τον χαμένο ύπνο).
