Με την πρώτη ματιά, μπορεί να μην εκπλήσσει το γεγονός ότι πολλοί πολύγλωσσοι που μιλούν διάφορες γλώσσες κατά τη διάρκεια της ημέρας, ακόμη και άνθρωποι που μόλις αρχίζουν να μαθαίνουν μια ξένη γλώσσα, χρησιμοποιούν επίσης αυτές τις γλώσσες στα όνειρά τους. Μια μελέτη σε κωφούς και άτομα με απώλεια ακοής διαπίστωσε, για παράδειγμα, ότι επικοινωνούσαν στα όνειρα όπως και όταν ήταν ξύπνιοι, μέσω της νοηματικής γλώσσας.
Ωστόσο, μια πιο προσεκτική ματιά στα πολύγλωσσα όνειρα αποκαλύπτει μια πιο περίπλοκη εικόνα. Για αρχή, αντί να αναπαράγουμε τυχαία γλωσσικά αποσπάσματα από την ημέρα μας, ο εγκέφαλός μας φαίνεται να τα συνδυάζει με κάθε λογής ημερήσιες ανησυχίες, αναμνήσεις και προβλήματα. Μπορεί ακόμη και να δημιουργήσει ολόκληρους διαλόγους σε μια άγνωστη, φανταστική γλώσσα, ή σε μια που έχουν συναντήσει οι ονειροπόλοι στη ζωή.
Πολλοί από εμάς φαίνεται να κατηγοριοποιούμε τις γλώσσες των ονείρων μας με συγκεκριμένους τρόπους, ανά άτομο, τοποθεσία ή στάδιο ζωής. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι στο όνειρο μπορεί να μιλούν τις γλώσσες που θα μιλούσαν στην πραγματική ζωή, ενώ τα όνειρα για το σπίτι της παιδικής ηλικίας τείνουν να είναι στη γλώσσα της παιδικής ηλικίας - αν και η ιδέα των κοινών προτύπων πρέπει να προσεγγιστεί προσεκτικά, καθώς υπήρξαν μόνο λίγες, μικρές μελέτες πολύγλωσσων ονείρων. Επιπλέον, οι ονειρεμένες γλώσσες μπορεί να επικαλύπτονται με ζητήματα πολιτισμού και ταυτότητας, όπως στην περίπτωση μιας Ταϊλανδοαμερικανίδας που ονειρευόταν να ψωνίσει για ένα φόρεμα για την αείμνηστη αδερφή της και να συζητήσει την επιλογή με τις ανιψιές της στα Ταϊλανδέζικα και στα Αγγλικά.
Υπάρχουν επίσης όνειρα γλωσσικού άγχους, στα οποία ο ομιλητής αγωνίζεται να γίνει κατανοητός σε μια ξένη γλώσσα, πρέπει να πιάσει ένα τρένο ή αεροπλάνο από το ένα γλωσσικό περιβάλλον στο άλλο ή να αναζητήσει λέξεις σε ένα λεξικό ονείρων. Ένας Πολωνός συμμετέχων στη μελέτη ανέφερε ότι ονειρεύτηκε μια αγγλική λέξη που δεν μπορούσε να καταλάβει - «τυχαία» - και μετά την έψαχνε όταν ήταν ξύπνια. Ένας Κροάτης συμμετέχων ονειρευόταν να προσπαθεί και να αποτυγχάνει να επικοινωνήσει με έναν άγνωστο στα ιταλικά, γερμανικά και αγγλικά πριν συνειδητοποιήσει ότι και οι δύο μιλούσαν πολωνικά και γελούσαν με ανακούφιση.
Οι ερευνητές του ύπνου λένε ότι η ακριβής μηχανική και λειτουργία τέτοιων ονείρων είναι αρκετά δύσκολο να καθοριστεί, εν μέρει επειδή τα όνειρα είναι γενικά ακόμα ένα αρκετά μυστηριώδες φαινόμενο. Αυτό που γίνεται πολύ καλύτερα κατανοητό, ωστόσο, είναι πώς και γιατί ο εγκέφαλός μας επεξεργάζεται τις γλώσσες και μαθαίνει ακόμη και νέες λέξεις στον ύπνο μας. Αυτό ρίχνει τουλάχιστον λίγο φως στο παζλ του πολύγλωσσου ονείρου.
Για να κατανοήσουμε τη σχέση ύπνου και γλώσσας, ας ξεκινήσουμε με μία μόνο γλώσσα: τη δική σας.
Μπορεί να νομίζετε ότι έχετε κατακτήσει τη μητρική σας γλώσσα εδώ και πολύ καιρό, αλλά στην πραγματικότητα εξακολουθείτε να την ενημερώνετε συνεχώς. Ακόμη και οι ενήλικες εξακολουθούν να μαθαίνουν για μια νέα λέξη κάθε δύο μέρες στη μητρική τους γλώσσα.
«Προφανώς όταν είμαστε παιδιά μαθαίνουμε πολλές νέες λέξεις, ιδιαίτερα τα πρώτα 10 χρόνια. Αλλά το κάνουμε αυτό συνεχώς, χωρίς όμως να το παρατηρούμε πραγματικά» , λέει ο Gareth Gaskell, καθηγητής ψυχολογίας που ηγείται. το εργαστήριο ύπνου, γλώσσας και μνήμης στο Πανεπιστήμιο του Γιορκ.
Ακόμη και στη μητρική μας γλώσσα, εξακολουθούμε να μαθαίνουμε μια νέα λέξη κάθε δύο μέρες. Όταν μαθαίνουμε μια νέα λέξη, ενημερώνουμε συνεχώς τις γνώσεις μας γύρω από αυτήν τη λέξη μέχρι να την κατανοήσουμε σταθερά, λέει ο Gaskell. Δίνει το παράδειγμα του «πρωινού», μια λέξη που οι περισσότεροι από εμάς χρησιμοποιούμε με σιγουριά. Αλλά όταν εμφανίζεται μια άλλη λέξη με παρόμοιο ήχο, μπορεί να ανανεώσει την αβεβαιότητα μας γύρω από αυτήν την υπάρχουσα λέξη.
Κατά τη διάρκεια του ύπνου συμβαίνει αυτή η ενσωμάτωση της παλιάς και της νέας γνώσης. Κατά τη διάρκεια της ημέρας, ο ιππόκαμπος του εγκεφάλου μας, ο οποίος ειδικεύεται στην γρήγορη απορρόφηση πληροφοριών, «αφομοιώνει» νέες λέξεις. Τη νύχτα, περνά τις νέες πληροφορίες σε άλλα μέρη του εγκεφάλου, όπου μπορεί να αποθηκευτεί και να συνδεθεί με άλλες σχετικές πληροφορίες. Αυτό μας βοηθά να επιλέγουμε τη σωστή λέξη σε κάθε δεδομένη κατάσταση και να καταστείλουμε τις ανταγωνιστικές λέξεις.
Προσθήκη ετικέτας στο «νοητικό λεξικό»
Αυτή η διαδικασία είναι ουσιαστικά η ίδια ανεξάρτητα από το αν η λέξη είναι σε πρώτη ή δεύτερη γλώσσα, σύμφωνα με τον Gaskell. Στην περίπτωση των πολύγλωσσων ανθρώπων, οι ξένες λέξεις αποθηκεύονται επίσης σε αυτό το τεράστιο νοητικό απόθεμα και επιλέγονται ή καταστέλλονται με παρόμοιο τρόπο.
«Μπορείτε να φανταστείτε, δηλαδή, ότι έχετε κάποιο είδος ετικέτας στις αναμνήσεις σας», λέει ο Gaskell.
Θα ήταν μια ωραία εξήγηση, αλλά δυστυχώς, η διαδικασία ολοκλήρωσης και ενοποίησης συμβαίνει κατά τη διάρκεια μιας φάσης που είναι γνωστή ως βαθύς ύπνος ή ύπνος αργών κυμάτων. Αυτή η φάση χαρακτηρίζεται από αργά εγκεφαλικά κύματα και άτρακτους υψηλότερης συχνότητας. Τα περίπλοκα όνειρα όπως το όνειρό μου στο ξενοδοχείο τείνουν να συμβαίνουν κατά τη διάρκεια μιας διαφορετικής φάσης, γνωστής ως φάσης της γρήγορης κίνησης των ματιών (REM).
«Μερικοί άνθρωποι υποστηρίζουν ότι ο ύπνος REM παίζει ρόλο σε όλη αυτή τη διαδικασία ενοποίησης και ότι ο ρόλος του είναι να τακτοποιήσει τα πράγματα όπως ήταν», λέει ο Gaskell.
Σε μια ξεχωριστή μελέτη από την ομάδα, στους συμμετέχοντες έπαιξαν ιαπωνικές λέξεις στον ύπνο τους, μαζί με ήχους που υπαινίσσονταν τη σημασία τους. Για παράδειγμα, η λέξη «inu» (σκύλος) παιζόταν μαζί με έναν ήχο γαβγίσματος και η λέξη «kane» (καμπάνα) έπαιζε μαζί με τον ήχο των κουδουνιών. Διαφορετικές λέξεις παίζονταν κατά τη διάρκεια δύο διαφορετικών φάσεων του ύπνου: του πρώτου ύπνου και της φάσης REM με ένταση στα όνειρα. Και πάλι, οι ερευνητές κατέγραψαν την εγκεφαλική δραστηριότητα των συμμετεχόντων χρησιμοποιώντας ΗΕΓ.
Όταν ήταν ξύπνιοι, οι συμμετέχοντες μπόρεσαν να συσχετίσουν σωστά τις λέξεις που ακούγονταν κατά τη φάση του ελαφρού ύπνου με σχετικές εικόνες, με ένα καλύτερο από το πιθανό αποτέλεσμα - συνδυάζοντας το «inu» με την εικόνα ενός σκύλου, για παράδειγμα. Ωστόσο, όταν επρόκειτο για τις λέξεις που παίζονταν κατά τη φάση REM, το αποτέλεσμα δεν ήταν διαφορετικό από το τυχαίο.
Ο Züst στο Πανεπιστήμιο της Βέρνης συνιστά τη μελέτη νέων λέξεων κατά τη διάρκεια της ημέρας, αλλά τη νύχτα «επικεντρωθείτε στο να κοιμάστε αρκετά. Τότε ο εγκέφαλος θα κάνει αυτό που χρειάζεται».
Επίλυση προβλημάτων στον ύπνο μας
Όταν πρόκειται για τον πιθανό ρόλο των πολύγλωσσων ονείρων σε αυτή τη νυχτερινή μαθησιακή διαδικασία, οι ερευνητές είναι προσεκτικοί.
«Είναι πολύ, πολύ δύσκολο να προσδιορίσουμε πώς τα πολύγλωσσα όνειρα θα μπορούσαν να ταιριάζουν σε αυτό», λέει ο Züst.
Αυτό οφείλεται εν μέρει επειδή ο ευρύτερος γνωστικός σκοπός των ονείρων είναι ακόμα ασαφής. Μια ιδέα, σύμφωνα με τον Züst, είναι ότι είναι περισσότερο ένα υποπροϊόν «του εγκεφάλου που είναι ενεργός και ταξινομεί τα ίχνη μνήμης». Αυτό δεν σημαίνει ότι τα όνειρα είναι εντελώς άσχετα με τη διαδικασία εκμάθησης της γλώσσας – απλώς ότι είναι ίσως μια συνέπεια και όχι το κύριο γεγονός.
«Είναι απολύτως πιθανό κατά τη διάρκεια των πολύγλωσσων ονείρων, ο εγκέφαλος να προσπαθεί να συνδέσει αυτές τις δύο γλώσσες», λέει ο Züst. Αλλά η χαοτική, ατομική φύση των ονείρων και οι φυσικές γλώσσες, καθιστούν δύσκολο να πούμε κάτι πιο οριστικό.
