Ο αγώνας δεν είναι να ζήσουμε πλέον. Αυτή η γραμμή τερματισμού έχει περάσει προ πολλού. Η βελτίωση της υγιεινής, η διάδοση των αντιβιοτικών και η πρόσβαση στον εμβολιασμό, μεταξύ πολλών άλλων αιτιών, έχουν συμβάλει στην επίτευξη αυτού του στόχου. Το προσδόκιμο ζωής το οποίο ήταν επί αιώνες κοντά στα 30 χρόνια, πλέον έχει αυξηθεί στα 72,8 το 2019, σύμφωνα με το Τμήμα Πληθυσμού των Ηνωμένων Εθνών. Ο αριθμός αυτός αναμένεται να αυξηθεί στα 77,2 έτη το 2050.
Μια ακόμη ανοδική τάση: ο αριθμός των ατόμων άνω των 100 ετών, ο οποίος έφθασε το μισό εκατομμύριο παγκοσμίως το 2015, αριθμός υπερτετραπλάσιος από αυτόν του 1990. Όχι, ο στόχος δεν είναι πλέον να ζήσουμε περισσότερο, αλλά να ζήσουμε περισσότερο και καλύτερα. Να ζήσουμε περισσότερο και πιο ευτυχισμένοι.
Η υγιής γήρανση ήταν ένα θέμα που απασχόλησε τον George Vaillant, καθηγητή ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ, και με το οποίο ασχολείται στο βιβλίο του «Aging well». Σε αυτό, ο ειδικός εντοπίζει διάφορους παράγοντες που επηρεάζουν τη σχέση μεταξύ μακροζωίας και ευτυχίας. Η ικανότητα ανθεκτικότητας και προσαρμογής σε δύσκολες καταστάσεις, η τήρηση υγιεινών συνηθειών, όπως το να μην καπνίζεις ή να μην καταναλώνεις αλκοόλ σε υπερβολικό βαθμό, η καθημερινή σωματική άσκηση, η συμβίωση με σύντροφο ή η συνεχής εκπαίδευση όποτε είναι δυνατόν, είναι μερικοί από αυτούς.
Αυτά και άλλα στοιχεία έχουν επίσης αναλυθεί από ειδικούς του Ανοικτού Πανεπιστημίου της Καταλονίας (UOC), οι οποίοι συμφωνούν ότι η γενετική έχει αναμφίβολα σημαντικό αντίκτυπο στη μακροζωία. «Είναι επίσης σημαντικό να έχετε ένα καλό κοινωνικό δίκτυο που σας κρατά ενεργό, κάτι που είναι ένας παράγοντας που σπάνια αναφέρεται: αν δεν έχετε λόγους να ζείτε, δεν θα φτάσετε σε αυτή την ηλικία», λέει ο Salvador Macip, γιατρός και διευθυντής της Σχολής Επιστημών Υγείας του UOC. Ο Macip παρατηρεί τις βιολογικές βάσεις της γήρανσης για περισσότερα από 25 χρόνια: «Στο εργαστήριό μου, εργαζόμαστε επί του παρόντος σε διάφορους ερευνητικούς άξονες σχετικά με το θέμα αυτό, κυρίως για να βρούμε δείκτες που θα μας επιτρέψουν να γνωρίζουμε την πραγματική ηλικία των ιστών μας και να καθορίσουμε θεραπευτικούς στόχους».
Επιπλέον, επιστημονικά στοιχεία έχουν υποστηρίξει την υπόθεση ότι η διάθεση επηρεάζει επίσης τη μακροζωία. Το να μην υποφέρει κανείς από άγχος ή στρες είναι μερικοί από τους βασικούς παράγοντες που κάνουν τους ανθρώπους να ζουν περισσότερο. Σύμφωνα με την Montserrat Lacalle, ψυχολόγο, ειδική σε θέματα ηλικιωμένων και συνεργαζόμενη λέκτορα στη Σχολή Ψυχολογίας και Επιστημών της Αγωγής του UOC, «οι άνθρωποι που τείνουν να είναι αισιόδοξοι, που ζουν με σύντροφο ή περιβάλλονται από μια κοινότητα και, ως εκ τούτου, αποφεύγουν την απομόνωση, ζουν περισσότερο». Όσον αφορά την προσωπικότητα, ο ειδικός αναφέρει ότι η παρορμητικότητα μειώνει το προσδόκιμο ζωής.
Ωστόσο, ο Lacalle διευκρινίζει ότι δεν πρέπει να πέφτουμε στην απλότητα να πιστεύουμε ότι όσοι είναι πιο ευτυχισμένοι, ζουν περισσότερο. «Πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι αυτή η μεταβλητή επηρεάζει άλλες μεταβλητές. Για παράδειγμα, ένα άτομο με καλή διάθεση έχει πιθανώς περισσότερη κοινωνική ζωή και μια πιο διεγερτική καθημερινότητα από ένα άτομο που πάσχει από κατάθλιψη, το οποίο πιθανώς δρα με ριζικά διαφορετικό τρόπο».
Δεν υπάρχει μυστική φόρμουλα για να φτάσει κανείς τα 100 χρόνια
Αν και τα προαναφερθέντα στοιχεία ευνοούν τη μακροζωία υπό καλές συνθήκες, οι ειδικοί μας υπενθυμίζουν ότι δεν υπάρχει καμία φόρμουλα που να εξασφαλίζει υγιή γήρανση ή γιατί κάποιοι άνθρωποι ζουν περισσότερο από άλλους. «Υπάρχουν γενετικοί παράγοντες που εξαρτώνται από το τι κληρονομούμε από τους γονείς μας και άλλοι σχετίζονται με το περιβάλλον και τις συνήθειες του τρόπου ζωής. Η βαρύτητα του ενός ή του άλλου δεν είναι ακόμη ξεκάθαρη», λέει ο Macip.
Σε αυτό το σημείο, ο εμπειρογνώμονας της UOC προσθέτει ότι η έννοια των μπλε ζωνών, δηλαδή τα μέρη του πλανήτη όπου υπάρχει ασυνήθιστη συγκέντρωση εκατοντάχρονων, έχει γίνει κατάχρηση. Αν και αυτό μπορεί να δώσει την ιδέα ότι αυτό οφείλεται σε ορισμένες δίαιτες ή χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος, λέει ότι η πραγματικότητα είναι πολύ πιο σύνθετη.
Πέρα από την επιμήκυνση του αριθμού των ετών, το βασικό ερώτημα είναι πώς θέλουμε να τα ζήσουμε. Αν και η ποιότητα ζωής έχει επίσης αυξηθεί, δεν έχει γίνει παράλληλα με το προσδόκιμο ζωής. «Αυτό σημαίνει ότι ζούμε όλο και περισσότερα χρόνια με κακή υγεία, κάτι που απέχει πολύ από τον στόχο», λέει ο Macip.
Κατά τη γνώμη του Lacalle, «οι κοινωνίες δεν προσαρμόζονται στη γήρανση και δεν είναι προετοιμασμένες να την αντιμετωπίσουν. Στις μέρες μας, οι οικογένειες είναι πολύ κινητικές γεωγραφικά, γεγονός που καθιστά δύσκολο για τα παιδιά να φροντίζουν τους γονείς τους, αν δεν ζουν στην ίδια χώρα. Επιπλέον, γεννιούνται όλο και λιγότερα παιδιά και αυτό περιπλέκει τη φροντίδα», καταλήγει.
