Τον Μάιο του 2021, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εξέδωσε δελτίο τύπου προειδοποιώντας ότι οι θάνατοι από εγκεφαλικά επεισόδια και ισχαιμικές καρδιοπάθειες που σχετίζονται με τις υπερβολικές ώρες εργασίας (εργασία 55 ώρες την εβδομάδα ή περισσότερο) είχαν αυξηθεί κατά σχεδόν 30 %.

Συγκεκριμένα, κατά 29%, φθάνοντας τους 745.000 θανάτους σε σύγκριση με την προηγούμενη έκθεση του 2000. Τα στοιχεία αυτά είναι ιδιαίτερα σημαντικά υπό το πρίσμα της πρόσφατης σύγκρουσης μεταξύ των caseteros που διαχειρίζονται την υπηρεσία τροφοδοσίας των casetas στη Feria de Abril.

Όμως οι συνέπειες των δυσανάλογων ωρών εργασίας δεν περιορίζονται μόνο στην υγεία της καρδιάς ή του εγκεφάλου (εν ολίγοις, των αρτηριών μας), αλλά υπερβαίνουν αυτές. Δεν χρειάζεται να έχετε διδακτορικό στην ιατρική για να καταλάβετε ότι οι περισσότερες ώρες εργασίας αυξάνουν την κόπωση και ότι η κόπωση, με τη σειρά της, αυξάνει τον κίνδυνο ατυχήματος. Είναι επίσης γνωστό ότι η υπερεργασία μας κάνει παχύσαρκους και ότι ο κίνδυνος μυοσκελετικών ή οπτικών τραυματισμών εκτοξεύεται στα ύψη. Σε ένα πιο αυστηρά σωματικό επίπεδο, αλλά η έλλειψη επαρκούς χρόνου αποκατάστασης θα επηρεάσει επίσης την ψυχική μας υγεία, αυξάνοντας τα επίπεδα του άγχους μας, με όλες τις συναφείς ασθένειες. Υπάρχουν επίσης πολυάριθμες μελέτες που δείχνουν ότι η υπερωριακή εργασία μειώνει την παραγωγικότητά μας.

Η έκθεση που συνέταξε ο ΠΟΥ σε συνεργασία με τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας περιλαμβάνει στοιχεία από το 2016.

«Από καρδιαγγειακή άποψη, αυτό που συνιστάται είναι μια 8ωρη εργάσιμη ημέρα, με σεβασμό στον επαρκή νυχτερινό ύπνο, στις ώρες των γευμάτων και στη λήψη φαρμάκων. Είναι γνωστό ότι η έλλειψη ύπνου συνδέεται με χειρότερο έλεγχο της αρτηριακής πίεσης και αύξηση του σωματικού βάρους», εξήγησε η Ισπανική Καρδιολογική Εταιρεία απαντώντας σε ερωτήσεις της La Voz de la Salud.

Το στρες είναι η αντίδραση του σώματός μας σε μια επείγουσα κατάσταση. Ο εγκέφαλός μας, μέσω του συμπαθητικού συστήματος, δημιουργεί μια σειρά φυσιολογικών αλλαγών κοινών σε ολόκληρο το ζωικό βασίλειο που προετοιμάζουν το σώμα μας για μάχη ή αγώνα, όπως ακριβώς η γαζέλα που πρέπει να συμμαζευτεί εγκαίρως για να ξεφύγει από το λιοντάρι, τις ύαινες ή οποιονδήποτε άλλο άχαρο γείτονα στη σαβάνα. Με άλλα λόγια, το άγχος είναι καλό- το πρόβλημα που έχουν οι άνθρωποι (και που δεν έχουν οι γαζέλες ή οι ζέβρες) είναι ότι δεν δημιουργούμε μια αντίδραση άγχους μόνο όταν αντιμετωπίζουμε μια πραγματική απειλή, αλλά και όταν αντιμετωπίζουμε την απλή υποψία ότι κάτι κακό μπορεί να συμβεί, γεγονός που μας οδηγεί να χρονίζουμε αυτή την κατάσταση συνεχούς εγρήγορσης που δημιουργεί σοβαρά προβλήματα για την υγεία μας. Και ένας από τους πιο συνηθισμένους παράγοντες συνεχούς άγχους είναι, ακριβώς, η εργασία.

Η πολύωρη εργασία χωρίς χρόνο αποκατάστασης «επηρεάζει το ψυχολογικό και το πιο καθαρά φυσιολογικό πεδίο», εξηγεί ο Carlos Montes Piñeiro, πρόεδρος του τμήματος ψυχολογίας της εργασίας και της οργάνωσης της Επίσημης Σχολής Ψυχολογίας της Γαλικίας (COPG). «Και οι δύο διαστάσεις συγκλίνουν σε μια αντίδραση στο στρες. Μιλάμε λοιπόν για αύξηση του αναπνευστικού ρυθμού, της καρδιακής πίεσης, της εφίδρωσης. Όλες αυτές οι αλλαγές που παράγονται στον οργανισμό μας για να προσαρμοστούμε σε αυτές τις απαιτήσεις ενεργοποιούν μια μεγαλύτερη φυσιολογική ενεργοποίηση για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε αυτές τις απαιτήσεις με παρατεταμένο τρόπο και αυτό το ίδιο το στρες δημιουργεί προβλήματα ευεξίας, δημιουργεί αναρρωτικές άδειες, απώλεια συγκέντρωσης και προσοχής, περισσότερες πιθανότητες εργασιακής αστάθειας, περιστατικά στον εργασιακό χώρο, στις προσωπικές σχέσεις με τους συναδέλφους ή τους χρήστες των υπηρεσιών που παρέχουμε και αυξάνει την εναλλαγή θέσεων εργασίας», εξηγεί ο ψυχολόγος.

Το άγχος επηρεάζει σχεδόν όλα τα όργανα με διαφορετικούς τρόπους και μπορεί να προκαλέσει από πονοκεφάλους μέχρι έλκη. Για παράδειγμα, η ΔΟΕ εκτιμά ότι οι συνέπειες του άγχους στους εργαζόμενους σε κάθε χώρα ανέρχονται στο 3% του ΑΕΠ.

Το στρες δημιουργεί μεταβολές σε:

• Εγκέφαλο: πονοκέφαλος, τρόμος, νευρικά τικ.
• Μύες: μυϊκή ένταση και πόνος, τικ.
• Πνεύμονες: υπεραερισμός, βήχας, άσθμα, ταχύπνοια.
• Στομάχι: καούρα, δυσπεψία, δυσπεψία.
• Έντερο: διάρροια, κολικοί, πόνος, ελκώδης κολίτιδα
• Ουροδόχος κύστη: πολυουρία
• Σεξουαλικότητα: ανικανότητα, αμηνόρροια, απώλεια σεξουαλικής όρεξης
• Δέρμα: ξηρότητα, δερματίτιδα, εξανθήματα, κνησμός

Τα τελευταία χρόνια, όλη αυτή η φθορά που προκαλείται από τις απαιτήσεις της νέας εργασιακής πραγματικότητας έχει βαφτίσει μια παθολογία γνωστή ως σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης ή σύνδρομο του καμένου εργαζόμενου, μια ονοματολογία με την οποία ο Carlos Montes δεν συμφωνεί απόλυτα: «Όταν οι άνθρωποι μιλούν για επαγγελματική εξουθένωση, το ενδιαφέρον εστιάζεται στους εργαζόμενους. Οι άνθρωποι δεν καίγονται, δεν υπάρχει αυτανάφλεξη του εργαζομένου, αλλά υπάρχει κακή οργάνωση της εργασίας, υπάρχει μια εμπρηστική εταιρεία που παράγει αυτό το αποτέλεσμα. Μιλάμε για έναν εργαζόμενο που καίγεται και αυτό δίνει αυτή την αίσθηση ελαφρότητας, ότι είναι οι εργαζόμενοι που μας φθείρουν, ενώ αυτό που μας φθείρει είναι μια κακοσχεδιασμένη και κακοοργανωμένη εργασία».

Γιατί είναι τόσο σημαντική η ανάπαυση;

Πόση ώρα μπορεί να δουλέψει κάποιος μέχρι να καταρρεύσει; Όπως τα περισσότερα πράγματα στην υγεία, εξαρτάται. Κάθε σώμα είναι διαφορετικό, αλλά όλοι πρέπει να σταματήσουμε αργά ή γρήγορα. Παρόλο που η νομοθεσία της αγοράς εργασίας θέτει τους δικούς της κανόνες, είναι γνωστό ότι υπάρχουν ορισμένοι τομείς που απαιτούν από τους υπαλλήλους τους να εργάζονται περισσότερες ώρες από αυτές που είναι νομικά αποδεκτές. Σε άλλες περιπτώσεις, όπως οι αυτοαπασχολούμενοι ή οι επιχειρηματίες, αυτές οι ώρες εργασίας υπαγορεύονται από την ανάγκη (αν δεν δουλέψω τόσες ώρες, ουσιαστικά χάνω χρήματα). Αυτό, προφανώς, δημιουργεί κόπωση. Σωματική, αλλά και ψυχική. Η κόπωση είναι μία από τις κύριες αιτίες απουσιών και τα συμπτώματά της περιλαμβάνουν υπνηλία, ζάλη, θολή όραση, πονοκεφάλους και, φυσικά, λάθη στη λήψη αποφάσεων - τα οποία μπορεί να οδηγήσουν σε ατυχήματα.

Πολλοί εργαζόμενοι ανυπομονούν για τις διακοπές τους, αλλά η επιστημονική βιβλιογραφία φαίνεται να δείχνει ότι οι μακρές αυτές διακοπές δεν έχουν μόνιμο αναζωογονητικό αποτέλεσμα (μάλλον, καταλήγουν να υποφέρουν από το λεγόμενο σύνδρομο μετά τις διακοπές). Ο Carlos Montes εξηγεί πώς οι καθημερινοί χρόνοι ανάκαμψης είναι απαραίτητοι για την καλή υγεία, τόσο κατά τη διάρκεια του ωραρίου εργασίας όσο και εκτός αυτού.

Ορισμένα συμπτώματα και σημεία κόπωσης

• Αίσθημα παλμών
• Δύσπνοια και δυσκολία στην αναπνοή
• Μυϊκή ένταση
• Μούδιασμα
• Πόνος
• Πόνος στην πλάτη
• Πόνος στη μέση
• Αυχενικός πόνος
• Δυσκαμψία
• Υπνηλία
• Αδιαφορία και έλλειψη ενδιαφέροντος
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση
• Στρες

«Οι άνθρωποι που εργάζονται με οθόνες προβολής δεδομένων (υπολογιστές, smartphones, tablets) θα πρέπει να κάνουν διάλειμμα κάθε 50-60 λεπτά και να προσπαθούν να απομακρύνουν την προσοχή τους από την οθόνη για να επιτρέψουν στο μάτι να προσαρμοστεί. Υποθέτω ότι οι περισσότεροι άνθρωποι που γνωρίζετε δεν το κάνουν αυτό σε τακτική βάση. Ο ρυθμός εργασίας που έχουμε σήμερα σημαίνει ότι οι δραστηριότητες που αφήνονται στο χέρι του εργαζομένου δεν γίνονται. Είναι αυτές οι εσωτερικές δραστηριότητες αποκατάστασης της εργάσιμης ημέρας μας, ή ακόμη και αυτές που κάνουμε εκτός της εργάσιμης ημέρας μας, που τις αντιλαμβανόμαστε ως δραστηριότητες αποκατάστασης- είναι αυτές που θα μας επιτρέψουν να ανακτήσουμε το λειτουργικό μας σύστημα. Με άλλα λόγια, αν βιώνουμε στρεσογόνες εμπειρίες, αυτά τα διαλείμματα (τόσο στην εργασία όσο και εκτός αυτής) θα μας επιτρέψουν να έχουμε επίπεδα ψυχοφυσιολογικής ενεργοποίησης πριν από την κατάσταση έκθεσης», εξηγεί ο ειδικός, δίνοντας προτεραιότητα στη σημασία της απόκτησης αυτής της καθημερινής αποσύνδεσης σε σχέση με τα οφέλη των διακοπών.

Οι επιπτώσεις της υπερκόπωσης είναι παρόμοιες με αυτές της κατανάλωσης αλκοόλ

Πολυάριθμες μελέτες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι που έχουν να αντιμετωπίσουν υπερβολικές ώρες εργασίας σε καθημερινή βάση τείνουν να καταναλώνουν περισσότερο αλκοόλ. Αλλά, κατά κάποιον τρόπο, η πολύωρη εργασία μας κάνει επίσης να «μεθάμε». Οι πολλές ώρες επίπονης εργασίας μπορούν να μειώσουν τις γνωστικές μας ικανότητες με παρόμοιο τρόπο όπως η κατανάλωση αλκοόλ.

Διαφορετικοί τύποι φθοράς ανάλογα με το είδος της εργασίας

Ο χρόνος είναι απαραίτητος για να ανακάμψει ένα άτομο από τη φθορά που μπορεί να προκαλέσει η εργασία. Όταν εργαζόμαστε, υποβάλλουμε το σώμα μας σε μια σειρά διαφορετικών απαιτήσεων. Όμως, δεν είναι όλες οι φθορές ίδιες. «Η εργασία ενός δημοσιογράφου θα είναι πολύ πιο γνωστική και στην περίπτωση της φιλοξενίας πολύ πιο σωματική και συναισθηματική. Αν δεν έχουμε αρκετό χρόνο ξεκούρασης που να μας επιτρέπει να ανακάμψουμε από αυτές τις απαιτήσεις, στις οποίες καταναλώνουμε σωματικούς και ψυχολογικούς πόρους, μπορεί να νιώσουμε καταβεβλημένοι, αγχωμένοι ή και καμένοι, σύμφωνα με την επιστημονική βιβλιογραφία», εξηγεί η ψυχολόγος, η οποία επισημαίνει ότι σε πιο σωματικές εργασίες θα υπάρχουν συχνότερα μυοσκελετικά προβλήματα, ενώ σε εργασίες με πιο ψυχολογικό στοιχείο, εκτός από την καθιστική ζωή, θα έχουμε πολύ μεγαλύτερη γνωστική υπερφόρτωση (πνευματική κόπωση).