Υπάρχουν πολλοί φόβοι και φοβίες. Ορισμένες από αυτές μπορούν εύκολα να αποφευχθούν. Όσοι φοβούνται τις πτήσεις, για παράδειγμα, μπορούν να χρησιμοποιήσουν άλλο μέσο μεταφοράς για να μετακινηθούν, και όσοι φοβούνται τις αράχνες μπορούν να αποφύγουν να βρίσκονται σε μέρη όπου υπάρχουν αράχνες, αλλά τι συμβαίνει όταν η φοβία σας σχετίζεται με κάτι που χρειάζεστε στην καθημερινή σας ζωή; Αυτή είναι η περίπτωση της αμαξοφοβίας, του φόβου ή του άγχους που προκαλεί η οδήγηση. Η Πενέλοπε Κρουζ έχει εξομολογηθεί ότι πάσχει από αυτή τη διαταραχή από τότε που ήταν παιδί, αφού έγινε μάρτυρας ενός τροχαίου ατυχήματος στο οποίο ενεπλάκη η αδελφή της. Έκτοτε, αισθάνεται άγχος κάθε φορά που πρέπει να μπει σε αυτοκίνητο.

Όπως εξηγεί ο ψυχολόγος Ignacio Calvo, ειδικός στις αγχώδεις διαταραχές και συγγραφέας του εγγράφου του Ιδρύματος CEA Study on Anxiety in Driving Amaxophobia in drivers, η αμαξοφοβία δεν είναι ένα μεμονωμένο πρόβλημα. «Το άγχος κατά την οδήγηση μπορεί να επηρεάζει έναν στους τέσσερις οδηγούς στην Ισπανία, ενώ διάφορες μελέτες δείχνουν ποσοστά μεταξύ 22% και 33% των οδηγών». Πρόκειται για ένα πρόβλημα από το οποίο υποφέρουν περισσότερο οι γυναίκες, αν και τα ποσοστά είναι πολύ παρόμοια: «55% των γυναικών έναντι 45% των ανδρών».

Αυτή η ψυχολογική διαταραχή είναι η αιτία που πολλοί οδηγοί εγκαταλείπουν την οδήγηση. Μάλιστα, σύμφωνα με τη μελέτη τους, το ποσοστό των ατόμων που έχουν σταματήσει εντελώς την οδήγηση αντιπροσωπεύει το 21% του συνόλου, αν και υπάρχει αξιοσημείωτη διαφορά στο φύλο, καθώς οι περισσότεροι άνθρωποι που έχουν σταματήσει εντελώς την οδήγηση είναι γυναίκες, 18%.

Αμαξοφοβία και αιτίες

Οι πιο συνηθισμένες αιτίες για την απόκτηση του προβλήματος είναι:

• Άτομα που υποφέρουν από μετατραυματικό στρες, είτε επειδή το ζουν είτε επειδή είναι μάρτυρες ενός σοβαρού ατυχήματος.
• Άνθρωποι που έχουν άγχος οδήγησης που επηρεάζεται από συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, τον τρόπο που αντιμετωπίζουν το άγχος και επιλύουν τις συγκρούσεις.
• Εμφάνιση κρίσεων πανικού, οι οποίες δημιουργούν στο άτομο το φόβο ότι κάτι παρόμοιο θα συμβεί ξανά κατά την οδήγηση.
• Τροχαία ατυχήματα, ιδίως στις πιο τραυματικές περιπτώσεις στις οποίες μπορεί να προκύψει διαταραχή μετατραυματικού στρες.
• Κακή προετοιμασία του οδηγού, η οποία, αν δεν διορθωθεί με επαρκή χρόνο και εκπαίδευση, μπορεί να οδηγήσει σε εγκατάλειψη λόγω του υψηλού επιπέδου αρνητικού στρες που μπορεί να προκαλέσει η οδήγηση.
• Άλλες αιτίες: Καιρικές συνθήκες, υπερβολική ευθύνη, δανεικό όχημα.

Η μελέτη της CEA επισημαίνει επίσης άλλες αιτίες για τις οποίες οι άνθρωποι θεωρούν ότι έχουν αναπτύξει το πρόβλημα:

-Έχοντας υποστεί τροχαίο ατύχημα πριν από περισσότερο από ένα χρόνο (24% κατά μέσο όρο, παρόμοιο και στα δύο φύλα).

-Έχοντας υποστεί κρίση πανικού στο τιμόνι (με μέσο όρο 15%) και σε αυτό προσθέτουμε την αιτία του φόβου λιποθυμίας (με μέσο όρο 11%), που είναι ένα από τα χαρακτηριστικά συμπτώματα του πανικού, θα μπορούσαμε να φτάσουμε στο 26% προσθέτοντας τα δύο κριτήρια μαζί.

-Ο τρόπος που οδηγούν οι άλλοι άνθρωποι (που ορίζεται επίσης ως κοινωνικό άγχος), σημειώνει κατά μέσο όρο 19% των περιπτώσεων, με το ποσοστό των ανδρών να είναι 10% υψηλότερο από αυτό των γυναικών.

-Η μη ανάπτυξη επαρκών οδηγικών δεξιοτήτων, η οποία αντιπροσωπεύει το 18%, με τις γυναίκες να έχουν 10% μεγαλύτερο ποσοστό από τους άνδρες.

-Το να υπάρχει ένα αυταρχικό μέλος της οικογένειας, το οποίο αναγνωρίζεται από τις γυναίκες μόνο στο 7% του συνόλου (10% των γυναικών).

Συμπτώματα της αμαξοφοβία

Όπως εξηγεί ο Sergio Arques, ψυχίατρος στο Vithas, τα άτομα που πάσχουν από αμαξοφοβία «είναι συνήθως άτομα άνω των 40 ετών και, συχνότερα, γυναίκες- και οι άνδρες υποφέρουν από αυτήν, αλλά δεν την αναγνωρίζουν λόγω ντροπής, καθώς η οδήγηση εξακολουθεί να θεωρείται πολύ ανδροπρεπής πράξη στην κοινωνία μας».

Τα πιο συνηθισμένα σωματικά σημεία και συμπτώματα της αμαξοφοβίας είναι εφίδρωση, νευρικότητα, αυξημένος καρδιακός ρυθμός, μυϊκή δυσκαμψία και πόνος, ζάλη, πόνος στο στομάχι, τρέμουλο, αίσθημα δύσπνοιας ή μούδιασμα στα άκρα.

Από ψυχολογικής άποψης, μπορεί να υπάρχουν αϋπνία και εφιάλτες που σχετίζονται με το ταξίδι, μειωμένη ή αυξημένη όρεξη, μόνιμο αίσθημα εγρήγορσης, αρνητικές σκέψεις και οραματισμός ατυχημάτων, εκτός από την κοινωνική απομόνωση που μερικές φορές έχει ως αποτέλεσμα την αδυναμία οδήγησης.

Είναι επίσης σύνηθες ότι αν αρχίσουν να οδηγούν μπορεί να υποστούν κρίση άγχους κατά την οδήγηση, σταματώντας το όχημα και αρνούμενοι να συνεχίσουν την οδήγηση.

Θεραπεία της αμαξοφοβίας

Η ψυχολογική προσέγγιση είναι απαραίτητη και υπάρχουν διάφοροι τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος, μεταξύ των οποίων οι εξής:

• Εξουδετέρωση των σκέψεων που σας μπλοκάρουν πριν από την οδήγηση
• Σταδιακή έκθεση στην οδήγηση
• Τεχνικές χαλάρωσης που επιτρέπουν στον ασθενή να ελέγχει το άγχος, καθώς και το στρες και την ένταση που προκαλεί η εικόνα του εαυτού του μέσα στο όχημα.

Όπως εξηγεί ο ψυχολόγος Alberto Soler, ψυχολόγος στη Βαλένθια, «το πρώτο βήμα είναι να γίνει μια αξιολόγηση για να αποκλειστεί ότι αυτό που φαίνεται να είναι φοβία δεν είναι στην πραγματικότητα κάποια άλλη ευρύτερη ψυχολογική διαταραχή».

Μετά την αξιολόγηση, ο ασθενής ενημερώνεται «για το τι συμβαίνει και πώς θα γίνει η θεραπεία».

Συνήθως ξεκινά με εκπαίδευση σε τεχνικές χαλάρωσης και διαχείρισης των αρνητικών σκέψεων, μεταξύ άλλων τεχνικών, που θα τους επιτρέψουν να αντιμετωπίσουν το άγχος. Μόλις ο ασθενής μάθει να διαχειρίζεται το άγχος του, προχωρά στον πυρήνα της θεραπείας: ένα πρόγραμμα προοδευτικών οδηγητικών εκθέσεων.

Στο περιβάλλον του ιατρείου, «με γυαλιά εικονικής πραγματικότητας, για να αναπαραστήσουμε διάφορες σκηνές οδήγησης, στις οποίες μπορούμε να τροποποιήσουμε μεγάλο αριθμό μεταβλητών (ώρα της ημέρας, καιρός, πυκνότητα κυκλοφορίας, τύπος δρόμου), προκειμένου να εφαρμόσουμε τις τεχνικές που έχουν διδαχθεί. Μόλις ο ασθενής αποκτήσει αυτοπεποίθηση και δεξιότητα χάρη στην εικονική πραγματικότητα, προχωράμε σε εκθέσεις στον πραγματικό κόσμο, αρχικά με τη συνοδεία του ασθενούς και αργότερα μόνος του».