Πολυάριθμες μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι το κάπνισμα έχει βιολογικές ρίζες που καθοδηγούνται από γενετικούς παράγοντες, οι οποίοι επηρεάζουν το 44% να ξεκινήσει το κάπνισμα.
Μελέτες σχετικά με συμπεριφορές εξάρτησης (όχι μόνο από τον καπνό) δείχνουν ότι, κατά την ανάπτυξη του νευρικού συστήματος ορισμένων ανθρώπων, υπάρχουν προδιαθεσικές συνθήκες κινδύνου που ευνοούν ορισμένες εξαρτήσεις. Ένα παράδειγμα είναι η νόσος του Πάρκινσον, η οποία έχει αλλοιωμένο ντοπαμινεργικό νευρικό σύστημα και όπου, ήδη από το 2010, μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Neurology έδειξε ότι ο κίνδυνος για τους καπνιστές να αναπτύξουν τη νόσο του Πάρκινσον είναι σχεδόν ο μισός σε σχέση με εκείνους που δεν είχαν καπνίσει ποτέ.
Μια θεραπεία για το μέλλον
«Αυτό δεν σημαίνει ότι το κάπνισμα προλαμβάνει τη νόσο του Πάρκινσον», λέει ο καθηγητής Alfredo Berardelli του Πανεπιστημίου La Sapienza της Ρώμης και πρώην πρόεδρος της Ιταλικής Νευρολογικής Εταιρείας, «αλλά ότι η αποστροφή προς το κάπνισμα θα μπορούσε να θεωρηθεί ένα ανεξάρτητο χαρακτηριστικό της νόσου, που προηγείται της εμφάνισης των συμπτωμάτων της κατά χρόνι».
«Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε στο New England Journal of Medicine από το Πανεπιστήμιο της Νάντης προτείνει να εξεταστεί κάθε μορφή έκθεσης στη νικοτίνη ως πιθανή αντιπαρκινσονική θεραπεία, αλλά, σημειωτέον, δεν μιλάμε για τον καπνό του τσιγάρου, αλλά για την έκθεση σε αυτό το φυτικό αλκαλοειδές, το οποίο βρίσκεται επίσης στις πιπεριές. Μια άλλη αγγλογερμανική μελέτη δείχνει ότι τα επιθέματα νικοτίνης δεν μπορούν, ωστόσο, να επιβραδύνουν την εμφάνιση της νόσου. Θα χρειαστεί χρόνος για να τελειοποιηθεί αυτή η θεραπεία, αλλά είμαι βέβαιος ότι θα αναπτυχθεί μια νέα γραμμή θεραπείας, που θα βασίζεται στην άμεση δράση στους νικοτινικούς υποδοχείς».
Το κάπνισμα και ο εγκέφαλος
Εκτός από την προσωπική απόκριση των νικοτινικών υποδοχέων των μεμονωμένων καπνιστών, πολλοί παράγοντες εμπλέκονται στο κάπνισμα, από τον διαφορετικό μεταβολισμό των εισπνεόμενων ουσιών έως τη μη φυσιολογική λειτουργία του ντοπαμινεργικού συστήματος, όπως στη νόσο του Πάρκινσον. Η συσχέτιση μεταξύ του καπνίσματος και της μειωμένης ανάπτυξης της λευκής και της φαιάς ουσίας του εγκεφάλου είναι πλέον καλά τεκμηριωμένη, αλλά εξακολουθεί να συζητείται αν είναι ένας λιγότερο ανεπτυγμένος εγκέφαλος που προδιαθέτει στο κάπνισμα ή, αντίθετα, αν είναι το κάπνισμα που συρρικνώνει τον εγκέφαλο.
Η κότα και το αυγό
Χρησιμοποιώντας στοιχεία από τη βρετανική βιοτράπεζα, η οποία συλλέγει το ιστορικό υγείας, γενετικά και απεικονιστικά δεδομένα 40.000 ανθρώπων, ερευνητές της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ουάσιγκτον στο Σεντ Λούις και του Research Triangle Institute International στη Βόρεια Καρολίνα, με επικεφαλής τον Γιουνχού Τσανγκ, προσπάθησαν να διαπιστώσουν αν στο κάπνισμα, ας πούμε, προηγείται η κότα ή το αυγό.
Δημοσίευσαν μια εκτενή ανασκόπηση 2.019 περιπτώσεων στο περιοδικό Biological Psychiatry, δείχνοντας ότι το ιστορικό καθημερινού καπνίσματος συνδέεται στενά με τη μείωση του όγκου του εγκεφάλου, η οποία γίνεται πιο εμφανής όσο αυξάνεται η κατανάλωση τσιγάρων. Οι καπνιστές έχασαν 22.964 κυβικά χιλιοστά εγκεφάλου, που ισοδυναμούν με 0,001 γραμμάρια φαιάς ουσίας, και η απώλεια αυξανόταν αναλογικά με τον αριθμό και τη δύναμη των τσιγάρων που καπνίζονταν. Επιπλέον, διαπιστώθηκε ότι ο κίνδυνος έναρξης του καπνίσματος συνδέεται με δεκαπλάσια μείωση της φαιάς ουσίας (2.424 κυβικά χιλιοστά), οπότε το αποτέλεσμα ευνοεί την "κότα", καθώς ο εγκέφαλος φθείρεται ιδιαίτερα όσο παρατείνεται η συνήθεια, αν και όσοι γεννιούνται ως εν δυνάμει καπνιστές ξεκινούν με μειονέκτημα.
Τι επηρεάζεται περισσότερο
Οι περιοχές που επηρεάζονται περισσότερο από το χρόνιο κάπνισμα είναι ο ανώτερος μετωπιαίος φλοιός και των δύο εγκεφαλικών ημισφαιρίων, ο στρογγύλος μέσος μετωπιαίος φλοιός, ο μέσος τροχιακός μετωπιαίος φλοιός στο αριστερό ημισφαίριο και ο προκεντρικός φλοιός στο δεξιό ημισφαίριο. Όλες αυτές είναι περιοχές που εμπλέκονται στις λεγόμενες «εκτελεστικές λειτουργίες», οι οποίες αφορούν την προσοχή, τη μνήμη εργασίας (working memory), την επίλυση προβλημάτων, τον προγραμματισμό και την προσαρμογή της συμπεριφοράς για την επίτευξη ενός στόχου με αρθρωτό και ευέλικτο τρόπο.
Συνεπώς, το κάπνισμα προκαλεί την απώλεια τμημάτων του νευρικού υποστρώματος που διέπει σύνθετες γνωστικές συμπεριφορές, όπως η λήψη αποφάσεων, η έκφραση της προσωπικότητας και η κοινωνική συμπεριφορά.
Νόσος του Αλτσχάιμερ
Εκτιμάται ότι υπάρχει μια συσχέτιση 14% μεταξύ της νόσου Αλτσχάιμερ και του καπνίσματος: η άνοια επιταχύνεται επειδή επηρεάζεται κυρίως ο ιππόκαμπος, μια βασική περιοχή του εγκεφάλου σε αυτή τη νόσο. Αρκετές μελέτες έχουν υποδείξει ότι η διακοπή του καπνίσματος αποτελεί τροποποιήσιμο παράγοντα κινδύνου στη νόσο Αλτσχάιμερ, αλλά τα αποτελέσματα έρευνας που δημοσιεύθηκε στο Biological Psychiatry έρχονται σε αντίθεση με αυτό: η βλάβη από το κάπνισμα φαίνεται να είναι μακροχρόνια και δεν έχουν βρεθεί στοιχεία για την ανάκτηση του χαμένου όγκου του εγκεφάλου μετά τη διακοπή του καπνίσματος.
Λαμβάνοντας υπόψη τη φαιά ουσία, τη λευκή ουσία και το εγκεφαλονωτιαίο υγρό, δεν βρέθηκε σημαντική συσχέτιση μεταξύ του αριθμού των ετών από τη διακοπή του καπνίσματος και του συνολικού όγκου του εγκεφάλου. Με άλλα λόγια, για να κρατήσετε την άνοια μακριά, είναι καλύτερα να μην αρχίσετε να καπνίζετε, γιατί ακόμη και αν το κόψετε, η ζημιά έχει ήδη γίνει.
