Η καθημερινότητα των ασθενών με Ιδιοπαθή Φλεγμονώδη Νοσήματα του Εντέρου (ΙΦΝΕ) επηρεάζεται σημαντικά από τη φύση της πάθησης, αλλά και από τις επιλογές που κάνουν στη ζωή τους.
Ο γαστρεντερολόγος κ. Κωνσταντίνος Καρμίρης μιλά στο healthstat.gr για τη σημασία της υιοθέτησης ενός υγιεινού τρόπου ζωής στη διαχείριση των ΙΦΝΕ και εστιάζει στον τρόπο με τον οποίο συγκεκριμένες αλλαγές, όπως η διατροφή και η ψυχική υγεία, μπορούν να στηρίξουν την ύφεση και να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής των ασθενών. Μέσα από τα λόγια του ειδικού, αποδεικνύεται ότι η επιστημονική γνώση, συνδυασμένη με συνειδητές επιλογές από πλευράς των ασθενών, μπορεί να αποτελέσει το κλειδί για μια καλύτερη καθημερινότητα.
- Μπορείτε να μας εξηγήσετε τι είναι τα ΙΦΝΕ και ποιοι είναι οι πιο συχνοί τύποι;
Τα Ιδιοπαθή Φλεγμονώδη Νοσήματα του Εντέρου (ΙΦΝΕ), τα οποία περιλαμβάνουν τη νόσο του Crohn και την Ελκώδη Κολίτιδα, αποτελούν χρόνιες παθήσεις του πεπτικού σωλήνα με συνύπαρξη και εξωεντερικών εκδηλώσεων σε 30-40% των πασχόντων. Η ακριβής αιτιοπαθογένεια των ΙΦΝΕ δεν είναι γνωστή. Η τρέχουσα παθοφυσιολογική θεωρία υποστηρίζει ότι τα νοσήματα αυτά εμφανίζονται σε γενετικά προδιατεθειμένα άτομα, τα οποία παρουσιάζουν μια παράδοξη αντίδραση του ανοσοποιητικού τους συστήματος σε μικροβιακά στελέχη της φυσιολογικής εντερικής χλωρίδας υπό την επίδραση συγκεκριμένων περιβαλλοντικών παραγόντων. Η κατανάλωση επεξεργασμένων τροφίμων, περιβαλλοντικοί ρύποι, το κάπνισμα, το έντονο stress, οι συχνές λοιμώξεις και η αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών ιδιαίτερα στη βρεφική και πρώιμη παιδική ηλικία έχουν ενοχοποιηθεί ως επιβαρυντικοί περιβαλλοντικοί παράγοντες για την εμφάνιση των ΙΦΝΕ. Αντίθετα η κατανάλωση φυτικών ινών, ο θηλασμός, η πρόσληψη βιταμίνης D και η επαφή με κατοικίδια ζώα ειδικά στην παιδική ηλικία φαίνεται να δρουν προστατευτικά.
Τα ΙΦΝΕ προσβάλλουν κυρίως άτομα ηλικίας < 50 ετών, δηλαδή κοινωνικά και επαγγελματικά ενεργούς πολίτες, ενώ τα τελευταία 10-15 έτη έχει παρατηρηθεί μια χαρακτηριστική αύξηση των νέων περιπτώσεων στον παιδιατρικό πληθυσμό. Στη διάγνωση των νοσημάτων αυτών κεντρικό ρόλο έχει ο Γαστρεντερολόγος, αφού η εξέταση εκλογής είναι η κολονοσκόπηση με την λήψη ιστολογικών δειγμάτων για επιβεβαίωση της διάγνωσης συνεπικουρούμενα από εργαστηριακές, απεικονιστικές και συμπληρωματικές ενδοσκοπικές εξετάσεις, όπως η γαστροσκόπηση και η χρήση ασύρματης ενδοσκοπικής κάψουλας.
- Ποιες είναι οι κύριες θεραπευτικές επιλογές για τη διαχείριση των ΙΦΝΕ σήμερα; Πόσο σημαντική είναι η τακτική παρακολούθηση με έναν γαστρεντερολόγο για την επιτυχή διαχείριση της νόσου;
Οι θεραπευτικές επιλογές των ΙΦΝΕ ήταν πολύ περιορισμένες μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’90. Κυριαρχούσαν τα παραδοσιακά ανοσοκατασταλτικά φάρμακα, ενώ σημαντικό ποσοστό ασθενών οδηγούνταν στο χειρουργείο λόγω συχνών υποτροπών της νόσου και επιπλοκών αυτής. Έκτοτε, η ερευνητική κοινότητα έχει ανακαλύψει πλειάδα φαρμακευτικών ουσιών με εξειδικευμένο μηχανισμό δράσης, κάθε μια από τις οποίες αλληλεπιδρά/μπλοκάρει κάποιο ειδικό μονοπάτι στο πεδίο μάχης της χρόνιας φλεγμονής. Τα φάρμακα αυτά ανήκουν είτε στην οικογένεια των βιολογικών παραγόντων είτε σε αυτή των μικρών μορίων. Το ερευνητικό ενδιαφέρον για τα νοσήματα αυτά είναι μάλιστα ζωηρό με κλινικές μελέτες νέων μορίων με καινοτόμους μηχανισμούς δράσης να βρίσκονται σε συνεχή εξέλιξη. Σημαντικές εξελίξεις έχουν υπάρξει φυσικά και στο πεδίο της Χειρουργικής με κεντρικό γνώμονα την ελάχιστα επεμβατική παρέμβαση με περιορισμό των εκτομών εντέρου και την επικράτηση των λαπαροσκοπικών προσεγγίσεων.
Η τακτική παρακολούθηση του ασθενούς με ΙΦΝΕ από Γαστρεντερολόγο με εμβάθυνση στη διαχείριση των συγκεκριμένων νοσημάτων είναι ιδιαίτερα σημαντική, διότι βοηθάει στην πρόληψη αλλά και ταχεία και βέλτιστη αντιμετώπιση των υποτροπών, στην επιλογή της καταλληλότερης θεραπείας για κάθε μορφή της νόσου αλλά και στην παροχή υποστήριξης και συμβουλών για πλειάδα θεμάτων που σχετίζονται με την καθημερινότητα των ασθενών αυτών.
- Τα ΙΦΝΕ μπορούν να θεραπευτούν οριστικά ή στόχος είναι η διαχείρισή τους; Τι σημαίνει «μακροχρόνια ύφεση» για έναν ασθενή με ΙΦΝΕ;
Δεν υπάρχει δυστυχώς ριζική θεραπεία που να οδηγεί στην πλήρη εξάλειψη των ΙΦΝΕ. Ενδεχομένως η ολική κολεκτομή (χειρουργική αφαίρεση ολόκληρου του παχέος εντέρου) να μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «ριζική» θεραπεία της Ελκώδους Κολίτιδας, αφού αφαιρείται το όργανο-στόχος για τη νόσο αυτή. Ωστόσο, μια τέτοια επέμβαση συνοδεύεται μετεγχειρητικά από την ανάγκη προσαρμογής σε ένα ιδιαίτερο μοτίβο κενώσεων (5-7 ρευστές κενώσεις ημερησίως) αλλά και από επιπλοκές στην ειδικά διαμορφωμένη απόληξη του λεπτού εντέρου που αναστομώνεται με τον πρωκτικό δακτύλιο (λήκυθος) σε σημαντικό ποσοστό ασθενών. Επομένως ο βασικός στόχος του θεράποντος Γαστρεντερολόγου είναι η επίτευξη μακροχρόνιας ύφεσης με τη χορήγηση των κατάλληλων θεραπευτικών σχημάτων και η προσφυγή στη χειρουργική επέμβαση επί αποτυχίας αυτών στην πλειοψηφία των ασθενών. Ως μακροχρόνια ύφεση ορίζουμε την κατάσταση των ΙΦΝΕ σύμφωνα με την οποία ο ασθενής είναι ελεύθερος συμπτωμάτων επί μακρόν, έχει μια φυσιολογική καθημερινότητα και ποιότητα ζωής όπως ο οικογενειακός και κοινωνικός του περίγυρος, παρουσιάζει εργαστηριακές εξετάσεις εντός των φυσιολογικών ορίων και επιτυγχάνει ιδανικά την εξάλειψη των φλεγμονωδών αλλοιώσεων που παρατηρούνται στην ειλεοκολονοσκόπηση ή στις απεικονιστικές εξετάσεις (εντερικό υπερηχογράφημα ή/και μαγνητική εντερογραφία).
- Ποια είναι τα οφέλη της έγκαιρης διάγνωσης και παρέμβασης για την πορεία των ΙΦΝΕ;
Η έγκαιρη διάγνωση των ΙΦΝΕ και κατ’ επέκταση η γρήγορη και βέλτιστη παρέμβαση με την καταλληλότερη για τον κάθε ασθενή θεραπεία είναι ο ακρογωνιαίος λίθος στην αντιμετώπιση των νοσημάτων αυτών. Τα ΙΦΝΕ στην πρώιμη μορφή τους προσφέρουν στο Γαστρεντερολόγο ένα ευρύτερο θεραπευτικό παράθυρο με περισσότερες επιλογές παρέμβασης δίνοντάς του τη δυνατότητα να επιτύχει ευχερέστερα την μακροχρόνια ύφεση. Επιπρόσθετα, η έγκαιρη διάγνωση και η επιτυχής θεραπευτική αντιμετώπιση προλαμβάνει τις απώτερες επιπλοκές των νοσημάτων αυτών, ορισμένες εκ των οποίων όταν εγκατασταθούν είναι δυστυχώς μη αναστρέψιμες με τις φαρμακευτικές επιλογές που διαθέτουμε, όπως για παράδειγμα οι ινώδεις στενώσεις του πεπτικού σωλήνα. Τέτοιες επιπλοκές μπορεί να οδηγήσουν ταχύτερα τον ασθενή στο χειρουργείο.
Καθημερινή Διαχείριση και Ζωή με ΙΦΝΕ
- Ποιες συμβουλές θα δίνατε για την καθημερινή διαχείριση των ΙΦΝΕ, ειδικά κατά τις περιόδους έξαρσης;
Οι ασθενείς με ΙΦΝΕ είναι καλό να αποφεύγουν τη συχνή λήψη αντιβιοτικών (και κυρίως αυτών που περιέχουν πενικιλίνη και κεφαλοσπορίνη), μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών σκευασμάτων και ασπιρίνης εφόσον η τελευταία δε χορηγείται για κρίσιμα ζητήματα υγείας (π.χ. πρόληψη καρδιαγγειακών συμβαμάτων), να επιδιώκουν τη βέλτιστη διαχείριση μειζόνων ψυχογενών ερεθισμάτων (σημαντικός ο ρόλος του ψυχολόγου) και πρωτίστως οι ασθενείς με νόσο του Crohn να επιδιώκουν τη διακοπή του καπνίσματος προκειμένου να ελαχιστοποιούνται οι πιθανότητες εμφάνισης υποτροπών.
Σημαντικό επίσης είναι να πειθαρχούν στο πρόγραμμα εμβολιασμών που τους συστήνει ο θεράπων Γαστρεντερολόγος και ειδικά όσοι ταξιδεύουν συχνά και κατά κύριο λόγο σε περιοχές που ενδημούν μεταδοτικά νοσήματα. Παράλληλα θα πρέπει να τονίζεται στους ασθενείς με ΙΦΝΕ η σημασία της τήρησης της ορθής περιοδικής διενέργειας προληπτικών εξετάσεων όπως η μαστογραφία, το test Παπανικολάου, το υπερηχογράφημα άνω-κάτω κοιλίας και η μέτρηση οστικής πυκνότητας.
- Τι πρέπει να γνωρίζουν οι ασθενείς για την αποδοχή της ασθένειας και την ψυχολογική υποστήριξη;
Όπως ειπώθηκε και πιο πάνω ο ρόλος του Ψυχολόγου είναι σημαντικός τόσο για την αποδοχή της συνύπαρξης με ένα χρόνιο νόσημα όσο και για την παροχή συμβουλευτικής για τη διαχείριση του καθημερινού άγχους και των έκτακτων συμβάντων με έντονη ψυχογενή επίδραση (απώλεια ενός προσφιλούς προσώπου, απομάκρυνση από το εργασιακό περιβάλλον, οικονομικά προβλήματα, διάρρηξη των οικογενειακών σχέσεων κ.τ.λ.) προκειμένου να αποφεύγεται η εμφάνιση εξάρσεων. Δε θα πρέπει λοιπόν να είναι ταμπού η συνεργασία με έναν ειδικό επί των θεμάτων αυτών, το αντίθετο μάλιστα μπορεί να συμβάλει σημαντικά στη διατήρηση της μακροχρόνιας ύφεσης.
Διατροφή και ΙΦΝΕ
- Πώς επηρεάζει η διατροφή την πορεία των ΙΦΝΕ; Υπάρχουν συγκεκριμένες διατροφικές οδηγίες που μπορούν να βοηθήσουν στην ύφεση των συμπτωμάτων; Ποια τρόφιμα θεωρούνται πιο ωφέλιμα ή επιβαρυντικά για τα άτομα με ΙΦΝΕ; Τι θα συμβουλεύατε σε έναν ασθενή που ενδιαφέρεται για συγκεκριμένα διατροφικά συμπληρώματα; Υπάρχουν συμπληρώματα που είναι αποδεδειγμένα ωφέλιμα;
Είναι σημαντικό να αντιληφθούν οι ασθενείς με ΙΦΝΕ ότι είναι λάθος να ακολουθούν περιοριστικά διατροφικά πρότυπα σε περιόδους ύφεσης. Δεν υπάρχει κάποιο είδος τροφής, του οποίου απαγορεύεται η κατανάλωση πλην των τροφών με υπόλειμμα σε ένα μικρό ποσοστό ασθενών που παρουσιάζουν στενώσεις στον πεπτικό σωλήνα. Σε περίοδο έξαρσης οι ασθενείς ακολουθούν συνήθως τις διατροφικές συνήθειες ενός οποιουδήποτε ασθενούς που δεν έχει ΙΦΝΕ και νοσεί π.χ. με γαστρεντερίτιδα λοιμώδους αρχής. Γενικά θα πρέπει να ακολουθούν ένα υγιεινό πρότυπο διατροφής αποτελούμενο κατά κύριο λόγο από φυτικές ίνες, φρούτα, λαχανικά, δημητριακά, ψάρια, λευκό κρέας και να αποφεύγουν την υπερκατανάλωση κόκκινου κρέατος, τηγανητών και επεξεργασμένων τροφών. Τα συμπληρώματα διατροφής δε φαίνεται να συμβάλουν στην επίτευξη ή διατήρηση της ύφεσης, ενώ ορισμένα εξ’ αυτών μπορεί να είναι και επιβλαβή. Θα πρέπει ωστόσο οι ασθενείς με ΙΦΝΕ να παρακολουθούν περιοδικά τις τιμές σημαντικών βιταμινών όπως είναι η Β12, η D και το φυλικό οξύ αλλά και το απόθεμα σιδήρου με μέτρηση της φεριτίνης και να αναπληρώνουν τυχόν ελλείμματα. Υπάρχει ένα φυτικής προέλευσης προϊόν, ο κουρκουμάς που έχει δειχθεί σε διεθνείς ερευνητικές μελέτες ότι βοηθάει στη διατήρηση της ύφεσης στους ασθενείς με Ελκώδη Κολίτιδα. Επίσης, τα τρόφιμα ελεύθερα γλουτένης ή λακτόζης φαίνεται ότι είναι περισσότερο ανεκτά στους ασθενείς που παρουσιάζουν μη ειδικά πεπτικά συμπτώματα (μετεωρισμό, ναυτία, δυσπεψία, εναλλαγές κενώσεων). Τέλος, δεν έχει βρεθεί κάποια ισχυρή συσχέτιση των ΙΦΝΕ με την κατανάλωση αλκοόλ.
Σε περιόδους έξαρσης των ΙΦΝΕ ενδεχομένως ο θεράπων Γαστρεντερολόγος να επιλέξει να χρησιμοποιήσει τη διατροφή ως θεραπευτικό όπλο. Διεθνείς μελέτες έχουν δείξει ότι η αποκλειστική εντερική διατροφή με συγκεκριμένα προτυποποιημένα σκευάσματα ή παραλλαγές αυτής (μερική εντερική διατροφή στη νόσο του Crohn) μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στην επίτευξη της ύφεσης, ιδιαίτερα στον παιδιατρικό πληθυσμό.
Κάπνισμα και ΙΦΝΕ
- Ποια είναι η σχέση μεταξύ καπνίσματος και ΙΦΝΕ; Μπορεί η διακοπή του καπνίσματος να βοηθήσει έναν ασθενή με ΙΦΝΕ, και αν ναι, σε ποιο βαθμό; Τι προτείνετε για ασθενείς που δυσκολεύονται να διακόψουν το κάπνισμα αλλά ανησυχούν για την υγεία τους;
Το κάπνισμα παρουσιάζει μια άκρως παράδοξη σχέση με τα ΙΦΝΕ. Στους ασθενείς με νόσο του Crohn συστήνεται ισχυρά η διακοπή του διότι έχει δειχθεί σε μελέτες ότι η διατήρησή του σχετίζεται με συχνότερες υποτροπές – νοσηλείες στο νοσοκομείο – χειρουργικές επεμβάσεις αλλά και αύξηση της πιθανότητας αποτυχίας των φαρμάκων που χορηγούνται για τη νόσο. Αντίθετα, οι ασθενείς με Ελκώδη Κολίτιδα που διακόπτουν το κάπνισμα παρουσιάζουν αυξημένη πιθανότητα σε σχέση με τους μη καπνιστές να εμφανίσουν τη νόσο. Φυσικά αυτό δε σημαίνει ότι ένας καπνιστής δεν πρέπει να επιχειρεί να διακόψει το κάπνισμα γνωρίζοντας τις τόσες άλλες επιβλαβείς επιπτώσεις που η συνέχισή του προκαλεί στον οργανισμό του. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Ελκώδης Κολίτιδα είναι μια σπάνια νόσος και επομένως οι πιθανότητες εμφάνισής της είναι ελάχιστες σε όσους διακόπτουν το κάπνισμα. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να καταρρίψουμε και μύθους όπως ότι εάν ένας μη καπνιστής που διαγιγνώσκεται με Ελκώδη Κολίτιδα ξεκινήσει να καπνίζει ή ένας καπνιστής συνεχίζει το κάπνισμα θα έχουν ηπιότερη εξέλιξη της νόσου τους. Δεν έχουμε κανένα ερευνητικό δεδομένο/αποδεικτικό στοιχείο να υποστηρίξουμε κάτι τέτοιο και επομένως θα πρέπει εμείς οι Γαστρεντερολόγοι να συμβουλεύουμε τους μη καπνιστές ασθενείς μας με Ελκώδη Κολίτιδα να μην ξεκινούν να καπνίζουν, τους πρώην καπνιστές που εμφάνισαν τη νόσο να μην ξεκινούν εκ νέου το κάπνισμα και τους νυν καπνιστές να το διακόπτουν. Επιπρόσθετα, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι παρόμοιες επιβλαβείς επιπτώσεις έχει για τον οργανισμό και η κατανάλωση καπνού, αλλά και το άτμισμα (ηλεκτρονικό τσιγάρο) και επομένως ισχύουν οι προαναφερθείσες συμβουλές και για τους ασθενείς με αυτές τις συνήθειες.
Εγκυμοσύνη και Γονιμότητα
- Ποιες είναι οι επιπτώσεις των ΙΦΝΕ στη γονιμότητα ανδρών και γυναικών; Τι πρέπει να γνωρίζουν όσοι σκέφτονται να αποκτήσουν παιδιά; Υπάρχουν ειδικές οδηγίες για τις γυναίκες με ΙΦΝΕ που επιθυμούν να μείνουν έγκυες; Τι κίνδυνοι υπάρχουν για τις εγκύους με ΙΦΝΕ;
Οι ασθενείς με ΙΦΝΕ δεν πρέπει να αποθαρρύνονται όταν εκφράζουν την επιθυμία να αποκτήσουν απογόνους. Η κατάλληλη συμβουλευτική καθοδήγηση από το Γαστρεντερολόγο αποτελεί την πλέον κρίσιμη παράμετρο στο εγχείρημα αυτό. Οι απόγονοι ασθενών με ΙΦΝΕ παρουσιάζουν μια σχετικά αυξημένη πιθανότητα να εμφανίσουν είτε τη μια είτε την άλλη νόσο. Πληθυσμιακές μελέτες έχουν δείξει ότι το 12-20% των ασθενών με ΙΦΝΕ έχουν ένα συγγενή με ΙΦΝΕ στην ευρύτερη οικογένεια ανεξαρτήτως βαθμού συγγένειας ενώ στο 5% για τη νόσο του Crohn και στο 3% για την Ελκώδη Κολίτιδα ο συγγενής αυτός είναι πρώτου βαθμού (γονέας ή αδελφός/αδελφή). Οι πιθανότητες φτάνουν έως και το 30% όταν και οι δύο γονείς έχουν ΙΦΝΕ. Επομένως όπως παρατηρούμε οι πιθανότητες να αποκτήσει ένας ασθενής με ΙΦΝΕ απόγονο που θα εμφανίσει τη νόσο είναι χαμηλές.
Οι ασθενείς αναπαραγωγικής ηλικίας με ΙΦΝΕ φαίνεται επίσης από μελέτες να διατηρούν μια μειωμένη σεξουαλική επιθυμία και ικανότητα σύλληψης όταν η νόσος είναι σε ενεργό φάση σε σχέση με περιόδους ύφεσης. Θα πρέπει λοιπόν να επιδιώκουν τη σύλληψη και κυοφορία (οι γυναίκες) σε περιόδους ύφεσης της νόσου ώστε να εξασφαλίζεται μια εγκυμοσύνη χωρίς προβλήματα και ένας τοκετός χωρίς επιπλοκές για την μητέρα και το νεογνό. Θα πρέπει επίσης να ενθαρρύνονται ισχυρά να διακόπτουν το κάπνισμα και τη χρήση άλλων ουσιών ψυχαγωγικής προέκτασης, να διατηρούν ένα φυσιολογικό profile βιταμινών και σιδήρου και να ξεκινούν οι γυναίκες ασθενείς τη λήψη φυλικού οξέος ακόμα και πριν τη σύλληψη. Είναι σημαντικό μάλιστα να γνωρίζουν ότι η πλειονότητα των φαρμάκων που χρησιμοποιούνται στα ΙΦΝΕ δεν επηρεάζουν τη γονιμότητα και είναι ασφαλή κατά τη σύλληψη, ενώ οι γυναίκες ασθενείς οφείλουν να τα συνεχίζουν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης αλλά και του θηλασμού, διότι η διακοπή τους εγκυμονεί τον κίνδυνο υποτροπής των ΙΦΝΕ και κατ’ επέκταση αύξησης της πιθανότητας δυσμενούς έκβασης της εγκυμοσύνης και του τοκετού.
Επιπλέον, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι δεν έχει περιγραφεί σε μελέτες κάποια αρνητική συσχέτιση της χρήσης αντισυληπτικών από τις γυναίκες με ΙΦΝΕ πλην ίσως όσων παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο θρομβοεμβολικών επεισοδίων. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να διατηρείται μια στενή συνεργασία μεταξύ του θεράποντος Γαστρεντερολόγου και του Γυναικολόγου κατά την περίοδο σύλληψης - κύησης – τοκετού – γαλουχίας των ασθενών με ΙΦΝΕ.
ΙΦΝΕ και Συνοδά Νοσήματα
- Πώς επηρεάζουν τα συνοδά νοσήματα την πορεία και την αντιμετώπιση των ΙΦΝΕ;
Το 30-40% των ασθενών με ΙΦΝΕ παρουσιάζουν μια ή περισσότερες εξωεντερικές εκδηλώσεις της νόσου δηλαδή κλινικά συμπτώματα από όργανα ή ανατομικές περιοχές στο ανθρώπινο σώμα που δε σχετίζονται με τον πεπτικό σωλήνα. Οι συχνότερες τέτοιου τύπου εκδηλώσεις αφορούν το μυοσκελετικό σύστημα και το δέρμα, ενώ σε χαμηλότερο ποσοστό προσβάλουν τους οφθαλμούς, το ήπαρ, τους πνεύμονες και άλλα όργανα. Οι εξωεντερικές εκδηλώσεις μπορεί να εμφανιστούν σε άλλοτε άλλο χρονικό διάστημα (έως και έτη) πριν την εκδήλωση των ΙΦΝΕ και να αποτελέσουν προάγγελο της διάγνωσης ΙΦΝΕ σε μεταγενέστερο χρόνο. Μπορούν ωστόσο να διαγνωστούν και συγχρόνως με τα ΙΦΝΕ αλλά και σε άλλοτε άλλο χρονικό διάστημα μετά τη διάγνωση του πεπτικού νοσήματος. Η συνύπαρξη εξωεντερικών εκδηλώσεων στους ασθενείς με ΙΦΝΕ επιβάλει την ανάμειξη του κατάλληλου ειδικού για την εκδήλωση αυτή ιατρού (Ρευματολόγος, Δερματολόγος κ.τ.λ.) και τη συνεργασία μεταξύ των ειδικών, προκειμένου να επιλεχθεί η καταλληλότερη θεραπεία για τη βέλτιστη αντιμετώπιση όλων των εκδηλώσεων.
Η συνέντευξη πραγματοποιείται με την ευγενική υποστήριξη της Johnson & Johnson Innovative Medicine Ελλάδος, στο πλαίσιο της ευαισθητοποίησης για τα Ιδιοπαθή Φλεγμονώδη Νοσήματα του Εντέρου.
