Περισσότερα από τα δύο τρίτα του παγκόσμιου πληθυσμού, δηλαδή λίγο πάνω από το 70% του πληθυσμού, έχουν βιώσει τουλάχιστον μία τραυματική εμπειρία κατά τη διάρκεια της ζωής τους και το 30% έχει εκτεθεί σε 3 ή 4 γεγονότα.
Όταν μιλάμε για τραύμα ή για τραυματικές καταστάσεις, αμέσως μας έρχεται στο μυαλό μια επίθεση, ένας βιασμός, ένας πόλεμος ή ένα θανατηφόρο ατύχημα, αλλά δεν είναι μόνο αυτού του είδους οι καταστάσεις που μπορούν να βιωθούν ως τραύμα και δεν είναι πάντα αυτές οι καταστάσεις που βιώνονται ως τραύμα.
Τραύμα είναι όταν «ένα άτομο βιώνει γεγονότα ή συνθήκες που είναι σωματικά ή συναισθηματικά επιβλαβείς ή απειλητικές για τη ζωή του και έχουν μόνιμες αρνητικές επιπτώσεις στη νοητική, σωματική, κοινωνική, συναισθηματική ή πνευματική λειτουργία και ευημερία του», περιγράφει η Alicia Valiente, ψυχίατρος και συντονίστρια της ερευνητικής μονάδας του Κέντρου Forum, Hospital del Mar, στη Βαρκελώνη, μία από τις ομιλήτριες στο σεμινάριο Τραύμα και κατάθλιψη, η (μη) ορατή πληγή, που διοργανώθηκε από τη Lundbeck.
Μεταξύ των πιο συνηθισμένων τραυμάτων είναι ο απροσδόκητος θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου, η παρακολούθηση ενός θανάτου ή ενός σοβαρού τραυματισμού, η επίθεση, η πρόκληση ενός απειλητικού για τη ζωή τροχαίου ατυχήματος και η εμπειρία μιας απειλητικής για τη ζωή ασθένειας ή ενός τραυματισμού. Αυτές οι καταστάσεις αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το ήμισυ όλων των τραυματικών γεγονότων που βιώνονται. Ανά φύλο, οι άνδρες αναφέρουν περισσότερους τραυματισμούς, ατυχήματα και σωματικές επιθέσεις και οι γυναίκες περισσότερες σεξουαλικές επιθέσεις.
Συμπτώματα της διαταραχής μετατραυματικού στρες
Παρά το ανησυχητικό γεγονός ότι το 70% του πληθυσμού έχει βιώσει μια τραυματική εμπειρία, η πραγματικότητα είναι ότι λίγοι άνθρωποι θα υποφέρουν ποτέ από διαταραχή μετατραυματικού στρες. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, μόνο το 3,6% θα έχει πρόβλημα αυτού του τύπου. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η διαταραχή μετατραυματικού στρες «δεν είναι το αναπόφευκτο αποτέλεσμα της έκθεσης σε τραυματικές εμπειρίες». Σύμφωνα με τον Guillermo Lahera, επικεφαλής του ψυχιατρικού τμήματος στο Hospital Universitario Príncipe de Asturias, «από αυτό το ποσοστό των ατόμων που πάσχουν από διαταραχή μετατραυματικού στρες, το 23% έχει σοβαρά συμπτώματα».
Όπως εξηγεί η Alicia Valiente, «μια τραυματική κατάσταση συνεπάγεται ψυχολογικό αντίκτυπο» και μεταξύ των κυριότερων συμπτωμάτων που εκδηλώνονται είναι «η εισβολή, δηλαδή εικόνες, σκέψεις, αναμνήσεις και αισθήσεις που συνδέονται με το τραυματικό γεγονός, οι οποίες εμφανίζονται αυθόρμητα και συχνά και δημιουργούν ψυχολογική δυσφορία».
Επίσης, προσθέτει ο ειδικός, «υπάρχουν συμπτώματα αποφυγής κάθε κατάστασης, σκέψης, τόπου, αντικειμένου, προσώπου κ.λπ. που μπορεί να μας θυμίζει την τραυματική εμπειρία. Επιπλέον, μπορεί να υπάρχουν συμπτώματα μεταβαλλόμενης διάθεσης, θυμού, οργής, ενοχής και μεταβαλλόμενης αντιδραστικότητας σε φαινομενικά ουδέτερα ερεθίσματα».
Η έγκαιρη αναγνώριση και αντιμετώπιση του ψυχολογικού τραύματος είναι καθοριστικής σημασίας, καθώς αυτό και μόνο το πρόβλημα υγείας συνδέεται με σχεδόν τριπλάσιο κίνδυνο εμφάνισης ψυχικής διαταραχής στο μέλλον, προβλέπει χειρότερη πρόγνωση ψυχικής νόσου, προκαλεί πιο ανθεκτικά συμπτώματα, περισσότερες νοσηλείες και περισσότερες ημέρες νοσηλείας, αυξάνοντας το κόστος για το σύστημα υγείας.
Ωστόσο, όπως επισημαίνουν οι ειδικοί, δεν είναι πάντα εύκολο να ανιχνευθεί και να διαγνωστεί η διαταραχή μετατραυματικού στρες. Μάλιστα, όπως επισημαίνει ο Valiente, «συχνά υπάρχει μια επικάλυψη που μπορεί να μας κάνει να μην κάνουμε σωστή διάγνωση, πολύ συχνά αυτό που συμβαίνει είναι ότι μπορούμε να διαγνώσουμε καταθλιπτική διαταραχή αλλά όχι διαταραχή μετατραυματικού στρες και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αντίσταση στη φαρμακολογική θεραπεία της καταθλιπτικής διαταραχής που θεωρούμε ότι δεν είναι αποτελεσματική».
Αυτή η επικάλυψη συμβαίνει επειδή υπάρχουν συχνά συμπτώματα που εμφανίζονται τόσο στην καταθλιπτική όσο και στη διαταραχή μετατραυματικού στρες. «Η ανηδονία, τα προβλήματα μνήμης/συγκέντρωσης, οι ενοχές, οι αρνητικές και καταθλιπτικές σκέψεις (αισθήματα ενοχής, αναξιότητας), οι σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονίας και οι διαταραχές ύπνου είναι μερικά συμπτώματα που επαναλαμβάνονται και στις δύο περιπτώσεις», αναφέρει η Valiente.
Πώς μπορεί λοιπόν να ανιχνευθεί; Ο Valiente πιστεύει ότι η λύση βρίσκεται στην έγκαιρη ανίχνευση του τραύματος και της διαταραχής μετατραυματικού στρες και για αυτό είναι απαραίτητο «να ρωτάμε για το τραύμα και να το κάνουμε καλά», πώς; «Δημιουργώντας ένα άνετο περιβάλλον με τον ασθενή και διατηρώντας μια χαλαρή ατμόσφαιρα, ώστε να δημιουργηθεί ένα κλίμα εμπιστοσύνης ώστε ο ασθενής να μπορεί να το εκφράσει και, κυρίως, να υπάρχει αρκετός χρόνος για την προσοχή του ατόμου ώστε να διερευνήσει την παρουσία τραυματικών εμπειριών». Επιπλέον, ο εμπειρογνώμονας θεωρεί ότι είναι απαραίτητο «να παρέχονται στους επαγγελματίες επαρκείς γνώσεις για να ανιχνεύουν και να γνωρίζουν πώς να θέτουν ερωτήσεις και να διαθέτουν τις κατάλληλες και εξειδικευμένες συσκευές για την αντιμετώπιση του τραύματος».
Η σημασία της έγκαιρης θεραπείας
«Η ψυχολογική αντιμετώπιση του τραύματος είναι θεμελιώδης για την επίλυση των σχετικών συμπτωμάτων», εξηγεί η María Frenzi Rabito, διδάκτωρ ψυχολογίας, καθηγήτρια στο UDIMA και ειδικός στην ψυχολογική προσέγγιση του τραύματος. Πότε πρέπει να το κάνουμε; Κατά τη γνώμη της, «το συντομότερο δυνατό. Η έγκαιρη παρέμβαση στο τραύμα μπορεί να βοηθήσει στη ρύθμιση του συστήματος, να ελαχιστοποιήσει τις επιπτώσεις και να αποτρέψει σοβαρότερες συνέπειες».
Πιστεύεται ότι η έναρξη της ψυχολογικής θεραπείας εντός των πρώτων έξι ωρών μετά την τραυματική εμπειρία είναι ζωτικής σημασίας για την πρόληψη της διαταραχής της παγίωσης της μνήμης που συμβαίνει κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.
Η ψυχοθεραπεία είναι η θεραπεία εκλογής για τη διαταραχή μετατραυματικού στρες. «Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνιστά την ομαδική ή ατομική γνωστική συμπεριφορική θεραπεία με επίκεντρο το τραύμα (CBT-CT) και την EMDR (Eyes Movement Desensitisation and Reprocessing) για τη διαχείριση της διαταραχής μετατραυματικού στρες τόσο σε παιδικό όσο και σε ενήλικο πληθυσμό», λέει.
Προτείνεται επίσης να εισαχθεί η ψυχοθεραπεία νωρίς στη θεραπεία της κατάθλιψης που σχετίζεται με το τραύμα. Για τον Valiente, «ο σημαντικότερος πυλώνας στην αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος με τη συνυπάρχουσα κατάθλιψη είναι μια σφαιρική και συνδυασμένη θεραπεία, τόσο ψυχοθεραπευτική όσο και φαρμακολογική, ακολουθώντας τις υποδείξεις των κλινικών κατευθυντήριων οδηγιών για την αντιμετώπιση τόσο των καταθλιπτικών συμπτωμάτων όσο και της διαταραχής που σχετίζεται με το τραύμα».
