Τα εγκλήματα που διέπραξε το ναζιστικό καθεστώς, συχνά με τη σύμπραξη και τη βοήθεια του ιατρικού κλάδου, αποτελούν την καλύτερα τεκμηριωμένη περίπτωση εμπλοκής της ιατρικής σε μεγάλης κλίμακας παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Επιτροπή Lancet* για την ιατρική, τον ναζισμό και το Ολοκαύτωμα τεκμηριώνει λεπτομερώς μια σειρά από ανησυχητικά ιστορικά γεγονότα, μεταξύ των οποίων ότι οι Γερμανοί (και Αυστριακοί) γιατροί που προσχώρησαν στο ναζιστικό κόμμα ήταν συνένοχοι στην απόλυση και τη δίωξη των Εβραίων και πολιτικά αντιφρονούντων συναδέλφων τους. Τα θύματά τους αναγκάστηκαν να εξοριστούν ή κινδύνευσαν με φυλάκιση και θάνατο.
Οι Γερμανοί επαγγελματίες υγείας συμμετείχαν επίσης σε αναγκαστικές στειρώσεις 310.000 έως 350.000 θυμάτων με υποτιθέμενα γενετικά ελαττώματα. Μεταξύ 1939 και 1945, τουλάχιστον 230.000 άνθρωποι με διάφορες νοητικές, γνωστικές και άλλες αναπηρίες δολοφονήθηκαν σε προγράμματα δολοφονίας στη Γερμανία και στις περιοχές που είχε κατακτήσει με τον κατ' ευφημισμό όρο «ευθανασία».
Η μαζική δολοφονία ψυχιατρικών ασθενών συνέβαλε στην προετοιμασία της εξόντωσης 1,7 εκατομμυρίου Εβραίων στην κατεχόμενη από τους Γερμανούς Πολωνία, όταν οι δράστες, συμπεριλαμβανομένου του υγειονομικού προσωπικού, μεταφέρθηκαν στα τρία στρατόπεδα εξόντωσης της λεγόμενης Επιχείρησης Reinhardt από το 1941 έως το 1943. Επίσης, δεκάδες χιλιάδες άτομα υποβλήθηκαν σε αναγκαστική ιατρική έρευνα, με αποτέλεσμα να υποφέρουν πολύ, να ακρωτηριαστούν και να πεθάνουν. Τα ανθρώπινα λείψανα των θυμάτων χρησιμοποιήθηκαν για έρευνα και διδασκαλία, ενώ δείγματα κρατήθηκαν μερικές φορές για έρευνα πολύ μετά το τέλος του πολέμου.
Επιπτώσεις για σήμερα
Οι επιπτώσεις από αυτή την ιστορία είναι σημαντικές για κάθε τομέα της ιατρικής και της υγειονομικής περίθαλψης. Η κεντρική διαπίστωση είναι ότι ενώ η ιατρική διαθέτει τεράστιες δυνατότητες να ωφελήσει την ανθρωπότητα, μπορεί, υπό ορισμένες συνθήκες, να προκαλέσει μεγάλη ζημιά. Ο ρόλος των επαγγελματιών υγείας, των ιατρικών ιδρυμάτων και των βιοϊατρικών επιστημών στη δικαιολόγηση, την προετοιμασία και την εκτέλεση ορισμένων από τις πιο κατάφωρες φρικαλεότητες στην ιστορία - αν και εξαρτώμενος από τις συγκεκριμένες συνθήκες της ναζιστικής Γερμανίας - αναδεικνύει τους πιθανούς κινδύνους που ενυπάρχουν στη σύγχρονη, επιστημονική ιατρική, όπως αυτή αναδύθηκε τον 19ο αιώνα.
Η ηθική δράση των επαγγελματιών υγείας διαστρεβλώθηκε μέσα από τις ευκαιρίες και τους πειρασμούς που προσέφερε το ναζιστικό καθεστώς. Η αναγνώριση αυτού του δυναμικού εντός της ιατρικής και των επαγγελματιών της μέσω των αλληλεπιδράσεων με τα κράτη, τους εργοδότες ή άλλες αρχές, είναι σημαντική για την κατανόηση της δικής μας πράξης.
Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να ληφθούν προληπτικά μέτρα για να αντιμετωπιστεί ο διαρκής κίνδυνος ιατρικών αδικιών ή παραβιάσεων των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η έκθεσή μας εξετάζει ορισμένους από τους ειδικούς κινδύνους που συνδέονται με παράγοντες όπως οι ευκαιρίες κατάχρησης της ιατρικής εξουσίας, η τάση αντικειμενοποίησης των ασθενών και των συμμετεχόντων στην έρευνα, τα διλήμματα σχετικά με τη διάσπαση της πίστης και οι πειρασμοί για εγκατάλειψη βασικών αξιών για ιδεολογικούς και καιροσκοπικούς λόγους.
Η εκμάθηση της ιατρικής, του ναζισμού και του Ολοκαυτώματος παρέχει μια μοναδική δυνατότητα να διερευνηθούν οι στόχοι και τα όρια της επαγγελματικής ηθικής και πώς αυτά αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου ανάλογα με τους πολιτιστικούς, κοινωνικούς, οικονομικούς και πολιτικούς παράγοντες, ιδίως όταν δέχονται πιέσεις.
Ως εκ τούτου, η επαγγελματική δεοντολογία στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης πρέπει συνεχώς να αξιολογείται κριτικά και να επιβεβαιώνεται εκ νέου, ώστε να διασφαλίζεται ότι παραμένει ευθυγραμμισμένη με τις βασικές αξίες που χαρακτηρίζουν την ιατρική και να αποφεύγεται να γίνεται αποκλειστική και απάνθρωπη. Περαιτέρω, αυτή η ιστορία καταδεικνύει ότι το θάρρος, η αντίσταση και η ανθεκτικότητα είναι απαραίτητες για την πρόληψη και την αντιμετώπιση πιθανών καταχρήσεων εμπιστοσύνης, δύναμης και εξουσίας στην υγειονομική περίθαλψη, και ότι αυτό δεν είναι μόνο απαραίτητο, αλλά πράγματι δυνατό. Η άσκηση των επαγγελματιών υγείας και η αναζήτηση επιστημονικής γνώσης θα πρέπει να γίνεται μέσα σε ένα πλαίσιο που δίνει προτεραιότητα στα ανθρώπινα δικαιώματα των ατόμων.
Τέλος, οι επαγγελματίες υγείας έχουν ιδιαίτερες ευθύνες στην καταπολέμηση των διακρίσεων. Έχουν ξεχωριστή αξιοπιστία να αμφισβητούν ψευδείς επιστημονικούς ισχυρισμούς που διατυπώνονται από αντισημίτες, ρατσιστές, σεξιστές και άλλους φανατικούς, και βρίσκονται σε καίρια θέση για την πρόληψη, τον εντοπισμό, την τεκμηρίωση ή την αποκατάσταση παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Αυτό ισχύει όχι μόνο στην πρακτική της υγειονομικής περίθαλψης, αλλά και στην εκπαίδευση και την έρευνα. Οι επαγγελματίες υγείας γνωρίζουν ότι δεν υπάρχει καμία πραγματική βάση για τους ισχυρισμούς ότι τα ανθρώπινα όντα είναι θεμελιωδώς διαφορετικά ή διαφορετικής αξίας- αντίθετα, όλοι μοιραζόμαστε τα ίδια ανθρώπινα δικαιώματα, όλοι διαθέτουμε αξιοπρέπεια και όλοι αξίζουμε σεβασμό.
Εκπαίδευση για το αύριο
Προσδιορίσαμε τρεις θεμελιώδεις δομές ιατρικής εκπαίδευσης κατάλληλες για την εκπαιδευτική μας ατζέντα:
- Ιατρική εκπαίδευση βασισμένη στις ικανότητες,
- Το ενημερωτικό-διαμορφωτικό-μετασχηματιστικό παράδειγμα- και
- Διαμόρφωση επαγγελματικής ταυτότητας.
Συγκεκριμένα, αναπτύξαμε το νέο παράδειγμα της διαμόρφωσης της επαγγελματικής ταυτότητας με βάση την ιστορία για την επαγγελματική εκπαίδευση στον τομέα της υγείας. Ορίζεται ως εξής: «η διαμόρφωση της επαγγελματικής ταυτότητας μέσω της μάθησης και του αναστοχασμού σχετικά με ιστορικά επεισόδια στα οποία αμφισβητήθηκαν οι ιατρικές αξίες και προτεραιότητες». Στον πυρήνα της είναι «ο κριτικός προβληματισμός σχετικά με το ποιες θα έπρεπε να είναι οι επαγγελματικές αξίες και προτεραιότητες , να μην αποδέχεται ποτέ χωρίς αμφιβολία τις υπάρχουσες επαγγελματικές δομές και την κουλτούρα (ή τις προτεινόμενες αλλαγές σε αυτές), αλλά να τις εξετάζει κριτικά, να διερευνά την προέλευσή τους, να αξιολογεί την ευθυγράμμιση μεταξύ των προσωπικών του αξιών και εκείνων του επαγγέλματος και να εξετάζει και τις δύο για περιοχές αδυναμίας».
Στην έκθεση και στο παράρτημα της, περιγράφουμε τρόπους εφαρμογής αυτού του εκπαιδευτικού παραδείγματος. Οι επίδοξοι εκπαιδευτικοί του κλάδου καθοδηγούνται βήμα προς βήμα για τη δημιουργία προγραμμάτων σπουδών, παιδαγωγικών μεθόδων, αξιολόγησης και ανάπτυξης του διδακτικού προσωπικού, με παραδείγματα εκπαιδευτικών παρεμβάσεων και συμβουλές για αποτελεσματική διδασκαλία και τη σταδιακή οικοδόμηση ενός ολοκληρωμένου προγράμματος σπουδών.
Τέλος, οι συστάσεις που επικεντρώνονται στην εκπαίδευση περιλαμβάνουν την εφαρμογή της διδασκαλίας της ιστορίας για να τονιστούν οι μοναδικές ευκαιρίες και ευθύνες των επαγγελματιών υγείας στην εξάλειψη των διακρίσεων- τη δημιουργία ευκαιριών βιωματικής μάθησης, συμπεριλαμβανομένων επισκέψεων σε ιστορικούς τόπους ή μουσεία- ιστορικές μελέτες περιπτώσεων που αντιπροσωπεύουν προσεγγίσεις της "πραγματικής ζωής" στη μάθηση- και παραδείγματα ασκήσεων αναστοχασμού για την εδραίωση της ενημερωτικής και διαμορφωτικής μάθησης για τη διευκόλυνση της μετασχηματιστικής μάθησης.
*Επιτροπή Lancet
Ο Herwig Czech, PhD, είναι καθηγητής της ιστορίας της ιατρικής στο Ιατρικό Πανεπιστήμιο της Βιέννης στην Αυστρία. Sabine Hildebrandt, MD, είναι εκπαιδευτικός ανατομίας και ερευνητής στην ιστορία και την ηθική της ανατομίας στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ στη Βοστώνη. Ο Shmuel Reis, MD, MHPE, είναι οικογενειακός γιατρός στο Βόρειο Ισραήλ και διδάσκων στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας Holon. Είναι ο πρώην ακαδημαϊκός επικεφαλής του Κέντρου Ιατρικής Εκπαίδευσης της Ιατρικής Σχολής της Ιερουσαλήμ και πρώην επικεφαλής της Σχολής για την εκπαίδευση ικανοτήτων στην ειδικότητα του Ισραηλινού Ιατρικού Συλλόγου.
