Στόχος τους είναι να μελετήσουν εάν το εμβόλιο κατά της φυματίωσης μπορεί να προστατεύσει τους ανθρώπους από την ανάπτυξη της νόσου του Αλτσχάιμερ. Τα προκαταρκτικά αποτελέσματα των μελετών δείχνουν ενθαρρυντικά, ωστόσο μένει να επιβεβαιωθούν σε περαιτέρω κλινικές δοκιμές. Αν τελικά όλα πάνε καλά, το εμβόλιο της φυματίωσης θα μπορούσε να είναι ένα από τα φθηνότερα και πιο αποτελεσματικά όπλα στον αγώνα κατά της άνοιας.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, 55 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν πλέον άνοια, με περίπου 10 εκατομμύρια νέες περιπτώσεις κάθε χρόνο. Η νόσος του Αλτσχάιμερ είναι μακράν η πιο κοινή μορφή, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 60%-70% των περιπτώσεων. Χαρακτηρίζεται από συστάδες μιας πρωτεΐνης που ονομάζεται βήτα αμυλοειδές που συσσωρεύονται στον εγκέφαλο, σκοτώνοντας νευρώνες και καταστρέφοντας τις συναπτικές συνδέσεις μεταξύ των κυττάρων.

Σύνδεση του Αλτσχάιμερ με το ανοσοποιητικό σύστημα

Το τι ακριβώς προκαλεί την ανάπτυξη των πλακών είναι ένα μυστήριο για τους επιστήμονες, αλλά ορισμένα στοιχεία εμπλέκουν προβλήματα με το ανοσοποιητικό σύστημα. Όταν είμαστε νέοι, η άμυνα του σώματός μας μπορεί να εμποδίσει βακτήρια, ιούς ή μύκητες να φτάσουν στον εγκέφαλο. Καθώς μεγαλώνουμε, ωστόσο, η άμυνά μας γίνεται λιγότερο αποτελεσματική, γεγονός που μπορεί να επιτρέψει στα μικρόβια να εισέλθουν στον νευρικό μας ιστό.

Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, το αμυλοειδές βήτα παράγεται για να σκοτώσει αυτούς τους εισβολείς ως βραχυπρόθεσμη άμυνα ενάντια στη μόλυνση. Εάν τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος του εγκεφάλου - γνωστά ως μικρογλοία - λειτουργούσαν βέλτιστα, θα μπορούσαν να απομακρύνουν την πρωτεΐνη μόλις περάσει η απειλή. Αλλά σε πολλές περιπτώσεις της νόσου του Αλτσχάιμερ, φαίνεται να δυσλειτουργούν, προκαλώντας εκτεταμένη φλεγμονή που οδηγεί σε περαιτέρω νευρική πτώση.

Πλήθος στοιχείων υποστηρίζει τώρα αυτή τη θεωρία. Οι μελέτες έχουν αποκαλύψει ότι οι εγκέφαλοι των ατόμων με Αλτσχάιμερ είναι πιο πιθανό να φιλοξενούν κοινά μικρόβια όπως ο ιός του απλού έρπητα. Το σημαντικό είναι ότι αυτά τα μικρόβια συχνά παγιδεύονται στο αμυλοειδές, το οποίο έχει αποδειχθεί ότι έχει αντιμικροβιακές ιδιότητες.

Φάρμακα

Εάν αυτή η θεωρία είναι σωστή, οι προσπάθειες ενίσχυσης της συνολικής λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος θα μπορούσαν να αποτρέψουν την ανάπτυξη της νόσου. Σίγουρα χρειάζονται νέες προσεγγίσεις. Μετά από δεκαετίες έρευνας για τρόπους καθαρισμού των πλακών, μόνο δύο νέα φάρμακα έχουν εγκριθεί από την Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ. Και τα δύο βασίζονται σε αντισώματα που συνδέονται με τις αμυλοειδείς βήτα πρωτεΐνες, προκαλώντας μια ανοσολογική απόκριση που τις απομακρύνει από τον εγκέφαλο. Αυτό φαίνεται να επιβραδύνει την εξέλιξη της νόσου σε ορισμένους ασθενείς, αλλά η βελτίωση της συνολικής ποιότητας ζωής είναι συχνά περιορισμένη.

Τα αντι-αμυλοειδή αντισώματα έχουν μεγάλο κόστος, λέει ο Marc Weinberg, ο οποίος ερευνά τη νόσο Αλτσχάιμερ στο γενικό νοσοκομείο της Μασαχουσέτης στη Βοστώνη. Και εδώ έρχεται το εξής ερώτημα: Θα μπορούσαν τα υπάρχοντα εμβόλια όπως το BCG να προσφέρουν μια εναλλακτική λύση;

Η ιδέα μπορεί να ακούγεται ως υπερβολική, αλλά δεκαετίες έρευνας δείχνουν ότι το BCG μπορεί να έχει εκπληκτικά και εκτεταμένα οφέλη που ξεπερνούν πολύ τον αρχικό του σκοπό. Εκτός από την προστασία των ανθρώπων από τη φυματίωση, φαίνεται να μειώνει τον κίνδυνο πολλών άλλων λοιμώξεων, για παράδειγμα. Σε μια πρόσφατη κλινική δοκιμή, το BCG μείωσε στο μισό τις πιθανότητες εμφάνισης λοίμωξης του αναπνευστικού τους επόμενους 12 μήνες, σε σύγκριση με τα άτομα που έλαβαν εικονικό φάρμακο.

Εμβόλιο κατά της φυματίωσης και καρκίνος

Το BCG χρησιμοποιείται επίσης ως τυπική θεραπεία για μορφές καρκίνου της ουροδόχου κύστης, ενεργοποιώντας το ανοσοποιητικό σύστημα για να αφαιρέσει τους όγκους. «Μπορεί να οδηγήσει σε αξιοσημείωτες αναρρώσεις χωρίς ασθένειες», λέει ο καθηγητής Richard Lathe, μοριακός βιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου.

Αυτά τα αξιοσημείωτα αποτελέσματα πιστεύεται ότι προκύπτουν από μια διαδικασία που ονομάζεται «εκπαιδευμένη ανοσία». Αφού ένα άτομο λάβει BCG, μπορείτε να δείτε αλλαγές στην έκφραση των γονιδίων που σχετίζονται με την παραγωγή κυτοκινών – μικρών μορίων που μπορούν να ενεργοποιήσουν τις άλλες άμυνές μας, συμπεριλαμβανομένων των λευκών αιμοσφαιρίων. Ως αποτέλεσμα, το σώμα μπορεί να ανταποκριθεί πιο αποτελεσματικά σε μια απειλή – είτε πρόκειται για έναν ιό ή βακτήρια που εισέρχονται στο σώμα, είτε για ένα μεταλλαγμένο κύτταρο που απειλεί να αναπτυχθεί ανεξέλεγκτα. «Μπορεί να παρομοιαστεί με την αναβάθμιση του συστήματος ασφαλείας ενός κτιρίου, όχι μόνο έναντι γνωστών απειλών, αλλά και έναντι ενδεχόμενων εισβολέων», λέει ο Weinberg.

Υπάρχουν καλοί λόγοι να πιστεύουμε ότι η εκπαιδευμένη ανοσία θα μπορούσε να μειώσει τον κίνδυνο της νόσου του Αλτσχάιμερ. Ενισχύοντας την άμυνα του σώματος, θα μπορούσε να βοηθήσει να κρατηθούν μακριά τα παθογόνα πριν φτάσουν στον εγκέφαλο. Θα μπορούσε επίσης να ωθήσει τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος του εγκεφάλου να απομακρύνουν τις αμυλοειδείς βήτα πρωτεΐνες πιο αποτελεσματικά.

Μελέτες σε ζώα παρέχουν κάποια ενδεικτικά στοιχεία. Τα εργαστηριακά ποντίκια που ανοσοποιήθηκαν με BCG έδειξαν μειωμένη φλεγμονή στον εγκέφαλο, για παράδειγμα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα αξιοσημείωτα καλύτερη γνώση, όταν άλλα ποντίκια της ίδιας ηλικίας αρχίζουν να παρουσιάζουν σταθερή πτώση στη μνήμη και τη μάθησή τους. Θα ίσχυε όμως το ίδιο και για τους ανθρώπους;

Για να το ανακαλύψουν αυτό, ο Ofer Gofrit του Ιατρικού Κέντρου του Πανεπιστημίου Hadassah-Hebrew στην Ιερουσαλήμ και οι συνεργάτες του συνέλεξαν δεδομένα από 1.371 άτομα που είχαν ή δεν είχαν λάβει BCG ως μέρος της θεραπείας τους για τον καρκίνο της ουροδόχου κύστης. Διαπίστωσαν ότι μόλις το 2,4% των ασθενών που έλαβαν θεραπεία με BCG ανέπτυξαν Αλτσχάιμερ τα επόμενα οκτώ χρόνια, σε σύγκριση με το 8,9% όσων δεν είχαν λάβει το εμβόλιο.

Από τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων το 2019, άλλοι ερευνητές έχουν επαναλάβει τα ευρήματα. Η ομάδα του Weinstein, για παράδειγμα, εξέτασε τα αρχεία περίπου 6.500 ασθενών με καρκίνο της ουροδόχου κύστης στη Μασαχουσέτη. Το σημαντικότερο ήταν ότι εξασφάλισαν ότι το δείγμα όσων είχαν λάβει BCG και εκείνων που δεν είχαν λάβει ταιριάζουν προσεκτικά ως προς την ηλικία, το φύλο, την εθνικότητα και το ιατρικό ιστορικό. Τα άτομα που είχαν λάβει το εμβόλιο, όπως διαπιστώθηκε, είχαν πολύ λιγότερες πιθανότητες να αναπτύξουν άνοια.

Το ακριβές επίπεδο προστασίας ποικίλλει μεταξύ των μελετών, με μια πρόσφατη μετα-ανάλυση να δείχνει μέση μείωση του κινδύνου κατά 45%. Εάν αυτό μπορεί να αποδειχθεί με περαιτέρω μελέτες, οι επιπτώσεις θα είναι τεράστιες. «Η απλή καθυστέρηση της ανάπτυξης του Αλτσχάιμερ κατά μερικά χρόνια θα οδηγούσε σε τεράστια εξοικονόμηση πόρων – τόσο στον πόνο όσο και στα χρήματά μας», λέει ο καθηγητής Charles Greenblatt από το Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ, ο οποίος ήταν συν-συγγραφέας της αρχικής εργασίας του Gofrit.