Η πρώτη επιδημία σύφιλης στην Ευρώπη καταγράφηκε το 1493 μετά την πολιορκία της πόλης της Νάπολης από τα γαλλικά στρατεύματα, αλλά από πού προήλθε αυτή η αφροδίσια ασθένεια, η οποία κατέστρεψε τη γηραιά ήπειρο μεταξύ του 15ου και του 18ου αιώνα;
Ορισμένοι πιστεύουν ότι αυτή η αφροδίσια νόσος που προκαλείται από το βακτήριο "Treponema pallidum" έφτασε με το πλήρωμα που επέστρεψε με τον Χριστόφορο Κολόμβο μετά την ανακάλυψη της νέας ηπείρου- άλλοι υποστηρίζουν ότι υπήρχε στην Ευρώπη για αρκετό καιρό αλλά δεν είχε εντοπιστεί.
Τώρα, μια μελέτη που δημοσιεύθηκε την Τετάρτη στο περιοδικό Nature με επικεφαλής τη Verena Schünemann, παλαιογενετιστή στο Ινστιτούτο Εξελικτικής Ιατρικής του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης (Ελβετία), περιέγραψε το παλαιότερο γνωστό γονιδίωμα του βακτηρίου "T.pallidum", που βρέθηκε σε ανθρώπινα λείψανα πριν από 2000 χρόνια που είχαν θαφτεί στη Βραζιλία.
Οι ερευνητές -μια διεθνής ομάδα αποτελούμενη από επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Βαλένθια, του Ερευνητικού Ινστιτούτου València Fisabio και διαφόρων κέντρων της Βραζιλίας και της Αυστρίας- ανακατασκεύασαν το γονιδίωμα του βακτηρίου 'T.pallidum' που τους είχε μολύνει.
«Πρόκειται για την πιο πειστική και ισχυρή απόδειξη ότι υπήρχε Treponema στη Νότια Αμερική πριν από την άφιξη του Κολόμβου, μια υπόθεση που μέχρι τώρα υποτίθεται αλλά δεν επιβεβαιωνόταν», δήλωσε στην Efe ο Fernando González Candelas, καθηγητής γενετικής στο Πανεπιστήμιο της Βαλένθια και συν-συγγραφέας της μελέτης.
Πριν από αυτή την έρευνα, άλλες μελέτες είχαν βρει έμμεσες ενδείξεις στα οστά ορισμένων λειψάνων στην Κεντρική Αμερική που «ήταν συμβατές με την τρεπονεμία αλλά και με άλλες ασθένειες. Ως εκ τούτου, δεν είχε επιβεβαιωθεί ότι υπήρχε τρεπονεμία στη Νότια Αμερική», τονίζει.
Η δαιδαλώδης προέλευση της τρεπονεμάτωσης
Το εύρημα ρίχνει φως στη δαιδαλώδη προέλευση των τρεπονεμάτων, των ασθενειών που προκαλούνται από διαφορετικούς υπότυπους του "Treponema pallidum": τη σύφιλη (αφροδίσια), το μπεγέλιο (μη σεξουαλικά μεταδιδόμενο) και το γιαλί, το οποίο μεταδίδεται με δερματική επαφή.
«Αυτό που βρήκαμε είναι ένα βακτήριο της σειράς bejel, το οποίο σήμερα απαντάται σε ξηρά, ξηρά και θερμά κλίματα, πολύ διαφορετικά από τη Βραζιλία πριν από 2000 χρόνια, η οποία είχε τροπικό και υγρό κλίμα», εξηγεί ο Ισπανός ερευνητής.
Μέχρι τώρα είχε διατυπωθεί η υπόθεση ότι το βακτήριο βρισκόταν στην Αμερική και ότι οι εξερευνητές του πρώτου ταξιδιού του Χριστόφορου Κολόμβου το έφεραν από εκεί στην Ευρώπη, αλλά δεν υπήρχαν σαφείς αποδείξεις γι' αυτό.
Η μελέτη, λοιπόν, δείχνει ότι τουλάχιστον πριν από 2000 χρόνια το βακτήριο αυτό βρισκόταν ήδη στη Βραζιλία, συγκεκριμένα το υποείδος "T.pallidum endemicum".
Ανακατασκευάζοντας τα γονιδιώματα του βακτηρίου που τους είχε μολύνει, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το υπεύθυνο παθογόνο ήταν στενά συνδεδεμένο με το σύγχρονο είδος που προκαλεί το μπεέλ.
Το εύρημα ενισχύει προηγούμενες προτάσεις ότι οι πολιτισμοί στην αμερικανική ήπειρο υπέφεραν από τρεπονοειδείς λοιμώξεις κατά την προκολομβιανή εποχή και ότι η τρεπονοειδής νόσος ήταν ήδη παρούσα στον Νέο Κόσμο τουλάχιστον 500 χρόνια πριν από τον απόπλου του Κολόμβου.
Σύφιλη στην Ευρώπη
Η μελέτη, ωστόσο, δεν ρίχνει φως στην εμφάνιση της σύφιλης (η οποία θεωρείται ότι εξελίχθηκε αργότερα), αλλά παρέχει μια ματιά στον επιπολασμό και τα χαρακτηριστικά των πραγματικά αρχαίων τρεπονεμάτων.
Το 2020, μια μελέτη των ίδιων συγγραφέων έθεσε το "εύλογο" ενδεχόμενο το "T.pallidum" να βρισκόταν στην Ευρώπη πριν ο Χριστόφορος Κολόμβος φύγει για την Αμερική.
Βασίστηκαν στην υπόθεσή τους σε ενδείξεις τρεπονεμάτωσης που βρέθηκαν σε ανθρώπινα λείψανα από τη Φινλανδία, την Εσθονία και τις Κάτω Χώρες από τις αρχές του 15ου αιώνα (πριν από την ανακάλυψη της Αμερικής) έως και τον 18ο αιώνα.
Η εν λόγω έρευνα ανακάλυψε ότι τα άτομα αυτά έπασχαν από σύφιλη και γιαλίτιδα, μια ασθένεια που σήμερα εμφανίζεται μόνο σε τροπικές και υποτροπικές περιοχές, και απέδειξε «με γονιδιωματικά στοιχεία» ότι η σύφιλη υπήρχε στην Ευρώπη κατά τη σύγχρονη εποχή, αλλά «δεν μπορέσαμε να διαπιστώσουμε ότι υπήρχε εκεί πριν από την επιστροφή της πρώτης αποστολής του Κολόμβου», δήλωσε ο καθηγητής στην Efe.
Για να γίνει αυτό, θα έπρεπε να βρούμε προκλήσεις για τη γενεαλογική γραμμή της σύφιλης πριν από το ταξίδι του Κολόμβου στην Αμερική και «να δούμε ότι η ίδια γενεαλογική γραμμή εμφανίζεται στη συνέχεια στην Ευρώπη, ακριβώς η ίδια», κάτι που δεν έχει συμβεί ακόμη, καταλήγει.
