Η αποφυγή της βλεμματικής επαφής κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης είναι μια κίνηση που μπορεί να έχει πολλές ψυχολογικές ερμηνείες, ανάλογα με το πλαίσιο και τη σχέση μεταξύ των εμπλεκόμενων ατόμων.
Συχνά, μπορεί να σημαίνει κάτι τόσο απλό όσο δυσφορία, νευρικότητα ή απόσπαση της προσοχής, αλλά ενδέχεται να υπάρχουν και πιο βαθιά ψυχολογικά αίτια που δεν είναι ορατά με την πρώτη ματιά.
Δεδομένου ότι οι ερμηνείες μπορεί να ποικίλλουν και να εξαρτώνται από διαφορετικές συνθήκες, η ψυχολόγος Λάρα Φερέιρο αναλύει τις πιθανές αιτίες και τις συναισθηματικές συνέπειές τους.
Πιθανές αιτίες της αποφυγής της βλεμματικής επαφής
Όπως εξηγεί η ψυχολόγος, «τα άτομα που νιώθουν δυσφορία σε μια κοινωνική αλληλεπίδραση τείνουν να αποφεύγουν την οπτική επαφή για να μειώσουν το άγχος τους. Αυτό παρατηρείται συχνότερα σε αλληλεπιδράσεις με αγνώστους ή σε συνθήκες υψηλής συναισθηματικής πίεσης».
Δεν είναι ασυνήθιστο κάποιοι να συνδέουν την αποφυγή της βλεμματικής επαφής με έλλειψη ειλικρίνειας ή ακόμη και με ενοχή. «Λένε πως τα μάτια είναι ο καθρέφτης της ψυχής, και πολλοί άνθρωποι μπορούν να αντιληφθούν ολόκληρο έναν εσωτερικό κόσμο παρατηρώντας το βλέμμα κάποιου».
Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Journal of Behavioral Research and Therapy, η αποφυγή της βλεμματικής επαφής είναι μια συνήθης συμπεριφορά σε άτομα με υψηλή ευαισθησία στην αίσθηση ντροπής. Το 85% των συμμετεχόντων που ένιωθαν ενοχή ή ντροπή είχαν την τάση να μειώνουν την οπτική επαφή όταν συζητούσαν προσωπικά ή άβολα θέματα.
Μια άλλη πιθανή αιτία αυτής της κίνησης, που μπορεί να θεωρηθεί ακόμη και ως αγένεια, είναι ότι βοηθά ορισμένα άτομα να συγκεντρωθούν καλύτερα σε αυτά που θα πουν ή στον τρόπο που θα απαντήσουν. «Ορισμένοι ψυχολόγοι επισημαίνουν ότι η κίνηση του βλέμματος προς το πλάι επιτρέπει στους ανθρώπους να έχουν πρόσβαση σε διαφορετικά συστήματα μνήμης, ένα φαινόμενο γνωστό ως οφθαλμική πλάγια κίνηση. Η κίνηση προς τα αριστερά μπορεί να συνδέεται με την ανάκληση παρελθόντων γεγονότων, ενώ προς τα δεξιά με τη δημιουργία νέων ιδεών».
Υποκρυπτόμενοι ψυχολογικοί παράγοντες
Σε βαθύτερες αιτίες, η ειδικός σημειώνει ότι «η αποφυγή της βλεμματικής επαφής μπορεί να είναι ένας μηχανισμός συναισθηματικής αυτοπροστασίας σε καταστάσεις όπου κάποιος νιώθει ευάλωτος ή κρίνεται. Για παράδειγμα, άτομα με κοινωνικό άγχος μπορεί να αποφεύγουν την οπτική επαφή για να προστατευθούν από την αίσθηση ότι αξιολογούνται ή κρίνονται».
Επιπλέον, μπορεί να είναι «μια ασυνείδητη στρατηγική για τη μείωση της συναισθηματικής έντασης μιας δύσκολης συνομιλίας. Το να κοιτάζουμε αλλού μας επιτρέπει να αποστασιοποιηθούμε από τα συναισθήματα που βιώνουμε. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η αποφυγή της βλεμματικής επαφής υποδηλώνει ότι δεν ενδιαφερόμαστε πλέον να συνεχίσουμε τη συζήτηση».
Κάποια άτομα το κάνουν για να «ελέγξουν την εντύπωση που δίνουν. Η αποφυγή παρατεταμένης βλεμματικής επαφής μπορεί να μειώσει την πιθανότητα να φανεί μια ανεπιθύμητη συναισθηματική αντίδραση, όπως το κοκκίνισμα. Όσοι ανησυχούν υπερβολικά για την εικόνα τους μπορεί να αποστρέφουν το βλέμμα για να σκεφτούν πριν απαντήσουν, κάτι που τους βοηθά να διατηρούν την αυτοκυριαρχία τους», προσθέτει η Φερέιρο.
Ο ρόλος των πολιτισμικών διαφορών
Οι πολιτισμικοί κανόνες παίζουν σημαντικό ρόλο στο πώς ερμηνεύουμε την οπτική επαφή. Σε πολιτισμούς όπως ο ασιατικός, η παρατεταμένη άμεση βλεμματική επαφή μπορεί να θεωρηθεί αγενής ή επιθετική, οπότε η αποφυγή της επαφής θεωρείται ένδειξη σεβασμού.
Στους δυτικούς πολιτισμούς, η έλλειψη βλεμματικής επαφής μπορεί να ερμηνευθεί ως ένδειξη ανασφάλειας ή αδιαφορίας, κάτι που προσθέτει μια επιπλέον πολυπλοκότητα στην ερμηνεία αυτής της κίνησης. Παράδοξα, «η αποφυγή της βλεμματικής επαφής μπορεί επίσης να αποτελεί ένδειξη έλξης. Όταν κάποιος νιώθει έλξη, μπορεί να κοιτάξει για λίγο, αλλά στη συνέχεια να αποστρέψει το βλέμμα του, προσπαθώντας ασυνείδητα να κρύψει τα συναισθήματά του».
Συναισθηματική αποσύνδεση
Η ψυχολόγος αναφέρεται και στην αποσύνδεση από τα συναισθήματα ως αιτία: «Μπορεί να είναι ένας τρόπος συναισθηματικής αποσύνδεσης, ειδικά όταν το θέμα είναι ευαίσθητο. Αυτή η συμπεριφορά μπορεί να δείχνει ότι το άτομο νιώθει συναισθηματικά υπερφορτωμένο και χρειάζεται να αποστασιοποιηθεί για να διαχειριστεί τα συναισθήματά του».
Καταλήγοντας, η Φερέιρο τονίζει ότι η αποφυγή της βλεμματικής επαφής είναι ένα πολύπλοκο φαινόμενο, του οποίου το νόημα και οι συνέπειες διαφέρουν ανάλογα με το πλαίσιο και την ψυχολογική κατάσταση του ατόμου. «Το σημαντικό είναι να μην προδικάζουμε κάποιον που αποφεύγει την οπτική επαφή μαζί μας, καθώς συνήθως πρόκειται για ντροπαλότητα ή για σεβασμό προς το πρόσωπό μας».
Και καταλήγει: «Αν παρατηρήσουμε ότι αυτή η συμπεριφορά δεν είναι συνηθισμένη για το άτομο με το οποίο μιλάμε, μπορεί να υποδηλώνει κάτι πιο σοβαρό και κρυφό, και καλό θα ήταν να δώσουμε περισσότερη προσοχή στη μη λεκτική επικοινωνία και στη διαίσθησή μας».
