Σημαντική αύξηση στις αυτοκτονίες, της τάξεως του 11,2% για το έτος 2022, σε σύγκριση με το 2021, καταγράφει η Ελληνική Στατιστική Αρχή (ΕΛΣΤΑΤ).
Τα στοιχεία αυτά, που επεξεργάστηκε το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών του Κέντρου Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας της ΚΛΙΜΑΚΑ, με τον Κυριάκο Κατσαδώρο, Ψυχίατρος Επιστημονικός Διευθυντής ΚΛΙΜΑΚΑ, Πρόεδρος κλάδου τηλεψυχιατρικής ΕΨΕ, Εθνικός Αντιπρόσωπος στη Διεθνή Ένωση για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας (IASP) και τη Βασιλική Στάμου, Συντονίστρια Κέντρου για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας-ΚΛΙΜΑΚΑ, να αναδεικνύουν τη σοβαρότητα του φαινομένου και την ανάγκη για άμεσες παρεμβάσεις πρόληψης.
Τα στοιχεία
Στην περίοδο 2012-2022, ο συνολικός αριθμός αυτοκτονιών στην Ελλάδα ανήλθε σε τουλάχιστον 5.686 περιστατικά. Ωστόσο, αυτός ο αριθμός δεν αντικατοπτρίζει την πραγματική διάσταση του προβλήματος, καθώς η υποκαταγραφή των αυτοκτονιών αποτελεί παγκόσμια πρόκληση, όπως επισημαίνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ).
Εκτιμάται ότι για κάθε αυτοκτονία αντιστοιχούν 15-20 απόπειρες που δεν καταγράφονται επίσημα. Με βάση αυτή την αναλογία, οι 516 αυτοκτονίες του 2022 αντιστοιχούν σε σχεδόν 10.000 απόπειρες και περισσότερους από 6.000 ανθρώπους που βίωσαν την απώλεια ενός οικείου τους προσώπου, με σοβαρές ψυχοκοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις.
Η δυσκολία
Η δυσκολία στην καταγραφή των αυτοκτονιών οφείλεται, μεταξύ άλλων, στην αδυναμία επιβεβαίωσης της πρόθεσης σε περιπτώσεις όπως:
- Θανατηφόρα τροχαία ατυχήματα
- Πτώσεις από ύψος
- Δηλητηριάσεις από φάρμακα ή αλκοόλ
- Πνιγμοί άγνωστης αιτίας
- Ηλεκτροπληξίες κ.α.
Επιπλέον, τονίζουν οι δύο επιστήμονες από την ΚΛΙΜΑΚΑ, το κοινωνικό στίγμα και οι πολιτισμικές προκαταλήψεις συχνά οδηγούν σε λανθασμένες ταξινομήσεις. Σε πολλές περιπτώσεις, οι αυτοκτονίες καταγράφονται υπό διαφορετικές κωδικοποιήσεις του ICD-10 (Διεθνής Στατιστική Ταξινόμηση Νόσων), όπως «θάνατοι ακαθορίστου προθέσεως» (Y10-Y34), «άγνωστα αίτια θνησιμότητας» (R95-R99) ή «βίαιοι θάνατοι» (V01-Y89). Αυτό υποδηλώνει ότι ο πραγματικός αριθμός των αυτοκτονιών είναι πολύ υψηλότερος από τα επίσημα καταγεγραμμένα στοιχεία.
Ανησυχία προκαλεί επίσης η αύξηση των βίαιων θανάτων που ταξινομούνται στα «εξωγενή αίτια νοσηρότητας και θνησιμότητας». Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, οι θάνατοι λόγω «πτώσεων» αυξήθηκαν κατά 129,28% από το 2015 και έπειτα, γεγονός που εγείρει ερωτήματα για το εάν κάποιες από αυτές τις περιπτώσεις αφορούσαν αυτοκτονίες που δεν καταγράφηκαν ως τέτοιες.
Η σημασία της αξιόπιστης καταγραφής
Η ακριβής καταγραφή των αυτοκτονιών αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση για την ανάπτυξη αποτελεσματικών στρατηγικών πρόληψης. Το Κέντρο Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας της ΚΛΙΜΑΚΑ έχει αναδείξει διαχρονικά το ζήτημα της υποκαταγραφής, καθώς η έλλειψη αξιόπιστων δεδομένων καθιστά δυσχερή την εφαρμογή παρεμβάσεων που ανταποκρίνονται στις πραγματικές διαστάσεις του προβλήματος.
Τα περιστατικά το 2024
Πρόσφατα το Παρατηρητήριο Αυτοκτονιών της ΚΛΙΜΑΚΑ, που λειτουργεί Γραμμή Παρέμβασης για την Αυτοκτονία: 1018 (24/7, αστική χρέωση, ανώνυμα & εμπιστευτικά), εξέδωσε τα δεδομένα για το 2024, όπου συνολικά καταγράφηκαν 469 περιστατικά αυτοκτονίας στην Ελλάδα. Τα συγκεκριμένα στοιχεία, τα οποία καταγράφονται σε πραγματικό χρόνο από την ΚΛΙΜΑΚΑ, ώστε να μπορέσει να καλυφθεί το ερευνητικό κενό των δύο ετών που μεσολαβούν μεσοσταθμικά μέχρι την ανακοίνωση των σχετικών στοιχείων από την ΕΛ.ΣΤΑΤ, αποκαλύπτουν σημαντικές τάσεις, παρέχοντας μια πληρέστερη εικόνα του φαινομένου που σε σημαντικό βαθμό εξακολουθεί, να παραμένει δυσνόητο, λόγω της έντονης υποκαταγραφής, που αγγίζει το 15%-20%.
Οι δύο επιστήμονες αναφέρουν ότι τα στοιχεία του Παρατηρητηρίου Αυτοκτονιών της ΚΛΙΜΑΚΑ, τα οποία συλλέγονται από την ειδησεογραφία αλλά και από δίκτυο ανθρώπων και φίλων του φορέα σε όλη την Ελλάδα, παρουσιάζουν μια σταθερή απόκλιση έως και 10% σε σχέση με τα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ, με μέση απόκλιση 8%, ως αποτέλεσμα πολλαπλών παραγόντων μεταξύ των οποίων η σημαντική υποκαταγραφή, όπως προαναφέρθηκε, η πιθανή καταγραφή αυτοκτονιών με άλλη κωδικοποίηση κ.α.
Οι ειδικοί τονίζουν την ανάγκη για:
- Ακριβή πιστοποίηση των αιτιών θανάτου από αρμόδιους επιστήμονες
- Συστηματική ανάλυση των εξωτερικών παραγόντων κάθε περίπτωσης
- Δημιουργία αξιόπιστων βάσεων δεδομένων
- Διαμόρφωση στρατηγικών με ουσιαστικά αποτελέσματα στην πρόληψη της αυτοκτονίας.
Αναγκαίες παρεμβάσεις και Εθνική Στρατηγική Πρόληψης
Η πρόληψη της αυτοκτονίας απαιτεί μια ολιστική και διεπιστημονική προσέγγιση πέρα από την ψυχιατρική φροντίδα. Κρίσιμες παρεμβάσεις περιλαμβάνουν:
- Εξασφάλιση καθολικής πρόσβασης σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας
- Εκπαίδευση επαγγελματιών πρώτης γραμμής (π.χ. γιατροί, εκπαιδευτικοί, σωφρονιστικοί υπάλληλοι)
- Ενίσχυση προληπτικών υποδομών σε σημεία υψηλού κινδύνου (γέφυρες, σταθμοί μετρό)
Η θεμελίωση μιας Εθνικής Στρατηγικής Πρόληψης της Αυτοκτονίας αποτελεί επιτακτική ανάγκη. Η αυτοκτονία είναι ένα ζήτημα δημόσιας υγείας, και η προστασία της ανθρώπινης ζωής απαιτεί συντονισμένες δράσεις από το κράτος, τους φορείς ψυχικής υγείας και την κοινωνία.
Καινοτόμες Προσεγγίσεις στην Πρόληψη της Αυτοκτονίας
Το Κέντρο για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας της ΚΛΙΜΑΚΑ εφαρμόζει καινοτόμες προσεγγίσεις βασισμένες στις σύγχρονες εξελίξεις της γενετικής και των νευροεπιστημών. Η γενετική, που μέχρι πρόσφατα δεν ήταν στο επίκεντρο της ψυχιατρικής, παίζει πλέον κεντρικό ρόλο στην κατανόηση και πρόληψη της αυτοκτονίας. Μέσω του προσυμπτωματικού ελέγχου και της πρώιμης παρέμβασης μπορούμε να ανιχνεύσουμε έγκαιρα τις ψυχικές ευαλωτότητες και να παρέμβουμε με εξειδικευμένες στρατηγικές.
«Οι επιστήμονες ακολουθούν τη λογική της ιατρικής ακριβείας, όπως αυτή εφαρμόζεται στις παθολογικές παθήσεις, προσαρμόζοντας τις θεραπευτικές προσεγγίσεις στην ατομική γενετική και νευροβιολογική κατάσταση του κάθε ατόμου. Αυτή η στρατηγική επιτρέπει την πιο στοχευμένη και αποτελεσματική παρέμβαση στην ψυχική υγεία, εναρμονισμένη με τις διεθνείς στρατηγικές που ακολουθούνται στην ιατρική.
Επιπλέον, οι νέες τεχνολογίες, όπως η πλατφόρμα τεχνητής νοημοσύνης (AI) για την εκτίμηση κινδύνου αυτοκτονίας και η διερεύνηση νέων τεχνολογιών, όπως η εικονική πραγματικότητα (VR), για την ενίσχυση της κατανόησης κρίσιμων καταστάσεων και την υποστήριξη στην ψυχική υγεία συμβάλλουν σημαντικά στην πρόληψη.
Όλες αυτές οι τεχνολογίες αιχμής και οι εξελίξεις των νευροεπιστημών μας δίνουν τη δυνατότητα, να έχουμε άμεση πρόσβαση σε εκατομμύρια πληροφορίες και πολλαπλά δεδομένα, τα οποία μπορούν να συνδυαστούν μεταξύ τους σε ελάχιστο χρόνο, μεγιστοποιώντας τα επιστημονικά αποτελέσματα», τονίζει ο κ. Κατσαδώρος. Το μοντέλο αυτό, προσθέτει, δίνει έμφαση στην εξατομίκευση των παρεμβάσεων και την ανάπτυξη στρατηγικών που βασίζονται σε επιστημονικά δεδομένα, διασφαλίζοντας μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση στη διαχείριση της ψυχικής υγείας και στην αποτροπή αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών.
Καταλήγει ότι «το Κέντρο Ημέρας για την Πρόληψη της Αυτοκτονίας της ΚΛΙΜΑΚΑ συνεχίζει να προωθεί παρεμβάσεις πρόληψης, υποστήριξης και εκπαίδευσης, στοχεύοντας στη δημιουργία ενός δικτύου προστασίας που θα μειώσει τα περιστατικά αυτοκτονίας και θα προσφέρει ελπίδα και στήριξη σε όσους τη χρειάζονται».
