Η χώρα μας με συντονιστή τον Καθηγητή Αλλεργιολογίας και Παιδιατρικής Αλλεργιολογίας, υπεύθυνο της Μονάδας Αλλεργιολογίας της Β’ Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Νίκο Παπαδόπουλο συμμετέχει μαζί με ερευνητικά κέντρα απ’ όλη την Ευρώπη στο καινοτόμο ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα SynAir-G. Το πρόγραμμα επικεντρώνεται στη μελέτη της επίδρασης των ρύπων που συνυπάρχουν στους εσωτερικούς χώρους, με ιδιαίτερη έμφαση στις σχολικές αίθουσες, και του τρόπου με τον οποίο επηρεάζουν την υγεία των παιδιών.
Ήδη, σε δύο δημοτικά σχολεία της Αττικής εγκαταστάθηκαν πιλοτικά «έξυπνοι» πράσινοι τοίχοι. Όμως, το πρόγραμμα δεν περιορίζεται μόνο σε αυτή τη δράση. Περιλαμβάνει επίσης την καταγραφή ρύπων και αλλεργιογόνων μέσα στις σχολικές αίθουσες σε πραγματικό χρόνο, χρησιμοποιώντας ειδικούς παθητικούς αισθητήρες αλλά και την εγκατάσταση συστημάτων καθαρισμού του αέρα σε τάξεις, με τη χρήση αθόρυβων ιονιστών χωρίς φίλτρα.
Ο καθηγητής Νίκος Παπαδόπουλος μίλησε στο HS για το πρόγραμμα και τους «έξυπνους» πράσινους τοίχους αλλά και τις πιο συχνές αλλεργίες που ταλαιπωρούν τα παιδιά.
- HS: Υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για το ποιοι είναι οι σημαντικότεροι ρύποι μέσα σε μία σχολική αίθουσα και πώς μπορούν να επηρεάσουν την υγεία των παιδιών;
Νίκος Παπαδόπουλος: Οι σχολικές αίθουσες συχνά περιέχουν σημαντικούς ρύπους που μπορεί να επηρεάσουν την υγεία των παιδιών. Ένας από τους βασικότερους είναι το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂), που συσσωρεύεται λόγω της αναπνοής σε χώρους με ανεπαρκή αερισμό, προκαλώντας κόπωση και δυσκολία συγκέντρωσης. Τα μικροσωματίδια (PM2.5 και PM10) εισέρχονται από την εξωτερική ρύπανση ή παράγονται από εσωτερικές πηγές, και μπορούν να επηρεάσουν την αναπνευστική λειτουργία.
Εξίσου σημαντική είναι η παρουσία πτητικών οργανικών ενώσεων (VOCs), οι οποίες προέρχονται από χρώματα, καθαριστικά και σχολικά υλικά, ερεθίζοντας το αναπνευστικό σύστημα και προκαλώντας πονοκεφάλους. Βιολογικοί ρύποι, όπως βακτήρια, μύκητες και αλλεργιογόνα, μπορούν να προκαλέσουν αλλεργίες και λοιμώξεις, ενώ βαρέα μέταλλα, όπως ο μόλυβδος, επηρεάζουν την ανάπτυξη του εγκεφάλου. Αυτοί οι ρύποι ευθύνονται για αναπνευστικά προβλήματα, νευρολογικές διαταραχές, αλλεργικές αντιδράσεις, καθώς και μαθησιακές δυσκολίες. Η συνεχής έκθεση, ιδιαίτερα σε ευπαθή παιδιά, μπορεί να οδηγήσει σε χρόνια προβλήματα υγείας, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για ενίσχυση της ποιότητας αέρα στις σχολικές αίθουσες.
- HS: Που εστιάζει το πρόγραμμα SynAir-G και πώς προέκυψε η πρωτοβουλία για τους «έξυπνους» πράσινους τοίχους;
Νίκος Παπαδόπουλος: Το όραμα του προγράμματος SynAir-G (Disrupting Noxious Synergies of Indoor Air Pollutants and their Impact in Childhood Health and Wellbeing, using Advanced Intelligent Multisensing and Green Interventions) είναι να κατανοήσει και να αποτυπώσει τις αλληλεπιδράσεις και συνέργειες των διαφόρων ρύπων στον αέρα των εσωτερικών χώρων και την επίδραση αυτών στην υγεία, με ιδιαίτερη έμφαση σε ευάλωτες ομάδες, όπως τα παιδιά με αλλεργίες και άσθμα. Ενώ η συχνότητα και η ποικιλία των ρύπων αυξάνονται, οι επιπτώσεις των συνδυασμένων δράσεών τους, παραμένουν σε μεγάλο βαθμό ασαφείς.
Το πρόγραμμα επικεντρώνεται στον σχολικό περιβάλλον, ως ένα ιδιαίτερα σημαντικό περιβάλλον για τα παιδιά στο οποίο περνούν μεγάλο μέρος της καθημερινότητας τους. Επιπλέον, επιδιώκει την ανάπτυξη φιλικών προς το περιβάλλον παρεμβάσεων και την ενημέρωση των αρμόδιων φορέων, με τρόπο κατανοητό και εφαρμόσιμων λύσεων, ώστε να ενισχυθεί η αποτελεσματικότητα των πολιτικών και των δράσεων για τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα και της υγείας.
Μία από αυτές τις παρεμβάσεις είναι και οι «πράσινοι τοίχοι» που έχουν διπλό ρόλο: λειτουργούν τόσο ως φίλτρα καθαρισμού του αέρα όσο και ομορφαίνουν το περιβάλλον, γεγονός το οποίο μπορεί να έχει επιπλέον θετική επίπτωση στην υγεία.
- HS: Ποια είναι τα ελληνικά σχολεία που συμμετέχουν μέχρι στιγμής στο πρόγραμμα και ποιος είναι ο τελικός στόχος όσον αφορά τις συμμετοχές σχολείων;
Νίκος Παπαδόπουλος: Στο πρόγραμμα SynAir-G συμμετέχουν από την Ελλάδα πέντε δημοτικά σχολεία, επιλεγμένα από διαφορετικές περιοχές της Αττικής. Τα σχολεία αυτά εκπροσωπούν περιοχές με διαφορετικά επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης, καλύπτοντας από σχετικά λιγότερο έως περισσότερο επιβαρυμένες περιβαλλοντικά ζώνες ρύπανσης. Η επιλογή αυτή επιτρέπει την καταγραφή και μελέτη των επιπτώσεων της ποιότητας του αέρα σε περιβάλλοντα με διαφορετικά επίπεδα περιβαλλοντική ρύπανσης.
Η ένταξη των σχολείων έχει ολοκληρωθεί εδώ και ένα χρόνο και σε αυτή την φάση του προγράμματος παρακολουθούνται συστηματικά τόσο τα επίπεδα των ρύπων όσο και η υγεία των παιδιών, μέσω μιας πρωτοποριακής εφαρμογής-παιχνιδιού με εθελοντική συμμετοχή. Τα δεδομένα και οι εμπειρίες από τη συμμετοχή των πρωτοπόρων αυτών σχολείων θα χρησιμοποιηθούν για να διαμορφωθούν πρακτικές και πολιτικές που μπορούν να εφαρμοστούν ευρύτερα στο μέλλον, τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλες χώρες.
Υπεύθυνη για το συντονισμό της δράσης για τα σχολεία στην Ελλάδα είναι η Καθηγήτρια Παρασκευή Ξεπαπαδάκη
- HS: Πότε θα αρχίσουν να καταγράφονται τα πρώτα αποτελέσματα από την τοποθέτηση των «έξυπνων» πράσινων τοίχων στα ελληνικά σχολεία και τι άλλες πρωτοβουλίες αναμένεται να ληφθούν; Ποια είναι η διάρκεια του προγράμματος;
Νίκος Παπαδόπουλος: Το πρόγραμμα SynAir-G αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2026, και τα πρώτα αποτελέσματα από την εφαρμογή των «πράσινων τοίχων», αναμένονται τον Μάιο του 2025. Οι «πράσινοι τοίχοι» είναι μία από τις δράσεις του SynAir-G. Παράλληλα με αυτήν την δράση, το πρόγραμμα περιλαμβάνει την καταγραφή ρύπων και αλλεργιογόνων μέσα στις σχολικές αίθουσες, χρησιμοποιώντας ειδικούς παθητικούς αισθητήρες για την καταγραφή της ποιότητας του αέρα σε πραγματικό χρόνο.
Μια άλλη αντίστοιχη δράση είναι η εγκατάσταση συστημάτων καθαρισμού αέρα σε τάξεις, με τη χρήση αθόρυβων ιονιστών χωρίς φίλτρα. Αυτά τα συστήματα λειτουργούν ως επιπλέον μέτρο για την απομάκρυνση των αιωρούμενων σωματιδίων και άλλων ρύπων από τον αέρα, χωρίς να προκαλούν θόρυβο ή να απαιτούν συντήρηση, γεγονός που τα καθιστά ιδιαίτερα κατάλληλα για σχολικά περιβάλλοντα.
- HS: Σε ποιες άλλες χώρες της Ευρώπης πραγματοποιούνται αντίστοιχες πρωτοβουλίες;
Νίκος Παπαδόπουλος: Το πρόγραμμα SynAir-G είναι ένα πανευρωπαϊκό ερευνητικό εγχείρημα που συγκεντρώνει τη συνεργασία 21 ερευνητικών κέντρων και ιδρυμάτων από ολόκληρη την Ευρώπη. Στο πλαίσιο του προγράμματος, η δράση που αφορά τα σχολεία περιλαμβάνει τη συμμετοχή τεσσάρων επιπλέον χωρών: Γαλλίας, Αγγλίας, Γεωργίας και Φιλανδίας. Στη Φινλανδία, σχεδιάζεται η υλοποίηση της δράσης με την εγκατάσταση πράσινων τοίχων σε σχολικές αίθουσες στις αρχές του 2025.
Το SynAir-G συνδυάζει τεχνολογική καινοτομία με περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση, προωθώντας λύσεις για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της εσωτερικής ρύπανσης. Η εφαρμογή του σε διαφορετικές χώρες επιτρέπει την προσαρμογή της τεχνολογίας σε ποικίλες κλιματικές και πολιτισμικές συνθήκες, καθιστώντας το έργο ιδιαίτερα σημαντικό για την Ευρώπη και πέρα από αυτήν.
- HS: Ποιες είναι οι πιο συνηθισμένες αλλεργίες στα παιδιά και σε ποια ηλικία συνήθως εμφανίζονται;
Νίκος Παπαδόπουλος: Οι αλλεργίες στα παιδιά αποτελούν ένα από τα συνηθέστερα προβλήματα υγείας, και μπορεί να εμφανιστούν σε οποιαδήποτε ηλικία, ξεκινώντας από τη βρεφική. Οι τροφικές αλλεργίες είναι ιδιαίτερα συχνές στα βρέφη και τα νήπια.
Τα πιο κοινά αλλεργιογόνα περιλαμβάνουν το γάλα, τα αυγά, τους ξηρούς καρπούς, τα ψάρια και το σιτάρι. Τα συμπτώματα μπορεί να κυμαίνονται από ήπια, όπως εξανθήματα και φαγούρα, έως σοβαρά, όπως η αναφυλαξία. Μεγαλώνοντας, πολλά παιδιά ξεπερνούν κάποιες τροφικές αλλεργίες, αν και άλλες μπορεί να επιμείνουν.
Η αλλεργική ρινίτιδα εμφανίζεται συνήθως σε παιδιά σχολικής και εφηβικής ηλικίας και σχετίζεται με περιβαλλοντικά αλλεργιογόνα όπως η γύρη, η σκόνη, τα ακάρεα και τα επιθήλια ζώων. Τα παιδιά με αλλεργική ρινίτιδα μπορεί να παρουσιάζουν ρινική συμφόρηση, πταρμούς, φαγούρα στη μύτη και τα μάτια, και σε ορισμένες περιπτώσεις, δυσκολία στον ύπνο και την καθημερινή συγκέντρωση.
Επιπλέον, το άσθμα, μπορεί να εμφανιστεί από τη νηπιακή ηλικία και να παραμείνει έως την ενηλικίωση. Ερεθιστικοί παράγοντες όπως οι ιογενείς λοιμώξεις, η υγρασία και οι έντονες οσμές, αλλά και ειδικά αλλεργιογόνα, όπως οι γύρεις, οι μύκητες, τα ακάρεα κα. μπορούν να προκαλέσουν συμπτώματα, όπως δύσπνοια, βήχα και σφύριγμα κατά την αναπνοή.
Τέλος, δερματικές αλλεργίες, όπως η ατοπική δερματίτιδα (έκζεμα), είναι συχνές στα βρέφη και τα μικρά παιδιά. Το δέρμα εμφανίζει ξηρότητα, ερυθρότητα και έντονη φαγούρα, ιδιαίτερα σε περιοχές όπως οι αγκώνες, τα γόνατα και το πρόσωπο. Οι αλλεργίες αυτές μπορεί να επηρεάσουν σημαντικά την ποιότητα ζωής των παιδιών και των οικογενειών τους, καθιστώντας πολύ σημαντική την έγκαιρη διάγνωση και διαχείριση.
