Κάθε μέρα, δισεκατομμύρια κύτταρα στο σώμα μας διαιρούνται ή πεθαίνουν. Όλα αυτά αποτελούν μέρος των περίπλοκων διαδικασιών που κάνουν το αίμα να κυλά στο σώμα μας, το φαγητό να κινείται μέσω του εντέρου μας και το δέρμα μας να αναγεννάται. Κάποιες φορές, όμως, κάτι πάει στραβά και τα κύτταρα που θα έπρεπε να σταματήσουν να αναπτύσσονται ή να πεθάνουν, συνεχίζουν να πολλαπλασιάζονται. Αν μείνουν ανεξέλεγκτα, αυτά τα κύτταρα μπορεί να μετατραπούν σε καρκίνο.
Το ερώτημα αναφορικά με το πότε και γιατί ακριβώς συμβαίνει αυτό -και τι μπορεί να γίνει για να το σταματήσουμε- έχει προβληματίσει για καιρό τους επιστήμονες και τους ογκολόγους. Τα καλά νέα είναι ότι, παρά τις αναπάντητες ερωτήσεις που παραμένουν, έχουν γίνει τεράστια βήματα στην κατανόηση και την αντιμετώπιση του καρκίνου.
«Τώρα δεν φοβόμαστε τόσο να λέμε στους ασθενείς τι γνωρίζουμε και τι όχι, επειδή γνωρίζουμε πολύ περισσότερα», δήλωσε στους New York Times ο Δρ. George Demetri, ανώτερος αντιπρόεδρος του τμήματος πειραματικών θεραπειών του Dana-Farber / Harvard Cancer Center στη Βοστώνη.
Ακολουθούν μερικές από τις μεγαλύτερες ερωτήσεις σχετικά με τον καρκίνο που πλέον η επιστήμη μπορεί να απαντήσει και εξηγούν οι New York Times.
Γιατί μερικές γενετικές μεταλλάξεις οδηγούν σε καρκίνο, ενώ άλλες όχι;
Οι επιστήμονες παλαιότερα πίστευαν ότι οι γενετικές μεταλλάξεις -αλλαγές στην αλληλουχία των γραμμάτων του DNA- ήταν η βάση όλων των καρκίνων.
Ήταν εν μέρει σωστό. «Οι μεταλλάξεις είναι πολύ σημαντικές — αλλά δεν εξηγούν πλήρως έναν όγκο», δήλωσε ο Douglas Hanahan, διακεκριμένος επιστήμονας στο Ludwig Institute for Cancer Research στη Λωζάνη, Ελβετία. Κάποιες μεταλλάξεις παραμένουν αδρανείς για όλη μας τη ζωή, χωρίς να οδηγούν ποτέ σε καρκίνο.
Τώρα είναι σαφές ότι, εκτός από τις μεταλλάξεις του DNA, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που τροποποιούν τον τρόπο με τον οποίο εκφράζονται τα γονίδια. Αυτές οι αλλαγές ονομάζονται επιγενετικές αλλαγές, και οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει ότι παίζουν τεράστιο ρόλο στην προώθηση του καρκίνου.
Οι επιστήμονες δεν κατανοούν πλήρως τι οδηγεί σε επιγενετικές αλλαγές, αλλά η γήρανση, η διατροφή, οι περιβαλλοντικές εκθέσεις και η χρόνια φλεγμονή θεωρούνται πιθανοί υπεύθυνοι παράγοντες.
Μπορεί η ρύπανση να προκαλέσει καρκίνο; Τι ισχύει για τα μικροπλαστικά;
Οι επιστήμονες γνωρίζουν για καιρό ότι κάποια χημικά, όπως ο αμίαντος και το ραδόνιο, ή όπως αυτά στον καπνό του τσιγάρου και το αλκοόλ, μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο. Αλλά τα τελευταία χρόνια, νέα ευρήματα έχουν προκαλέσει ανησυχία σχετικά με τους κινδύνους της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και των μικροπλαστικών, καθώς και των «παντοτινών χημικών» (PFAS).
Η επιστήμη γύρω από αυτά τα θέματα είναι ακόμη σε αναζήτηση. «Υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτές οι ουσίες μπορεί να είναι καρκινογόνες, αλλά ποιους καρκίνους επηρεάζουν και με ποιο τρόπο, είναι τα σημεία στα οποία πρέπει να συγκεντρώσουμε περισσότερες πληροφορίες», δήλωσε ο Δρ. W. Kimryn Rathmell, πρώην διευθυντής του Εθνικού Ινστιτούτου Καρκίνου.
Η πιο ισχυρή απόδειξη αφορά την ατμοσφαιρική ρύπανση. Τα σωματίδια PM 2.5 έχουν δείξει ότι αυξάνουν τον κίνδυνο για καρκίνο του πνεύμονα και του μαστού, δήλωσε η Δρ. Loretta Erhunmwunsee, αναπληρώτρια καθηγήτρια θωρακικής χειρουργικής στο City of Hope, έναν οργανισμό ερευνών και θεραπείας του καρκίνου.
Το πόση ρύπανση έχεις εκτεθεί και για πόσο καιρό, πιθανόν έχει σημασία. Οι έρευνες δείχνουν ότι οι Αφροαμερικανοί στις Ηνωμένες Πολιτείες εκτίθενται σε δυσανάλογα υψηλά επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης, και έχουν επίσης υψηλότερα ποσοστά καρκίνου του πνεύμονα και θανάτου από αυτή την ασθένεια από άλλες φυλετικές ομάδες.
Τώρα κατανοούμε ότι «το κοινωνικό πλαίσιο πραγματικά καθοδηγεί πολλά από τα αποτελέσματα του καρκίνου που βλέπουμε, και στην πραγματικότητα ακόμη και την ανάπτυξη και τον κίνδυνο του καρκίνου», δήλωσε η Δρ. Erhunmwunsee.
Πώς σχετίζεται η φλεγμονή με όλα αυτά;
Για χρόνια, οι επιστήμονες αναζητούσαν χημικά στη διατροφή και το περιβάλλον μας που προκαλούσαν γενετικές μεταλλάξεις. Αλλά πλέον είναι σαφές ότι αν τέτοιες εκθέσεις επηρεάζουν τον κίνδυνο καρκίνου, πιθανόν το κάνουν προκαλώντας φλεγμονή — όχι προκαλώντας άμεσα βλάβη στο DNA, εξήγησε ο Robert Weinberg, καθηγητής βιολογίας στο Massachusetts Institute of Technology.
Για παράδειγμα, το έντερο: Η κακή διατροφή μπορεί να αναστατώσει την ισορροπία του μικροβιώματος, επιτρέποντας σε ορισμένα βακτήρια να αναπτυχθούν χωρίς περιορισμούς. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι αυτό μπορεί να προκαλέσει χρόνια φλεγμονή, που μπορεί να οδηγήσει σε καρκίνο του παχέος εντέρου ή του παγκρέατος, δήλωσε ο Δρ. Davendra Sohal, ογκολόγος στο University of Cincinnati Cancer Center που ειδικεύεται σε γαστρεντερικούς καρκίνους.
Η φλεγμονή μπορεί επίσης να προάγει τον καρκίνο σε κύτταρα που έχουν ήδη υποστεί μετάλλαξη. Τα σωματίδια PM 2.5, για παράδειγμα, έχουν δείξει ότι προκαλούν φλεγμονή στους πνεύμονες, ξυπνώντας αδρανείς μεταλλαγμένα κύτταρα για να ενισχύσουν τη δημιουργία όγκου.
Τι δίνει στους όγκους τη δύναμη να αναπτύσσονται ανεξέλεγκτα;
Ο καρκίνος δεν είναι απλώς μια ομάδα ανώμαλων κυττάρων που αναπτύσσονται με έναν τρόπο που δεν θα έπρεπε. Οι επιστήμονες τώρα αναγνωρίζουν ότι οι όγκοι είναι πολύπλοκα ιστότοπα που αποτελούνται από καρκινικά κύτταρα, καθώς και από φυσιολογικά κύτταρα που έχουν στρατολογηθεί για να υποστηρίξουν την ανάπτυξή τους.
Πολλά από αυτά τα φυσιολογικά κύτταρα είναι τα ίδια είδη των ανοσοποιητικών κυττάρων που πλημμυρίζουν την περιοχή μιας πληγής ή μιας μόλυνσης για να βοηθήσουν στην επούλωση της — βοηθώντας τα νέα κύτταρα να πολλαπλασιαστούν, δημιουργώντας αιμοφόρα αγγεία, διεγείροντας νέο συνδετικό ιστό και αποφεύγοντας επιθέσεις από άλλα μέρη του ανοσοποιητικού συστήματος. Αυτές είναι δυνατότητες που τα καρκινικά κύτταρα μπορούν να εκμεταλλευτούν επ’ αόριστον για να υποστηρίξουν τη δική τους ανάπτυξη.
«Οι όγκοι είναι πληγές που δεν επουλώνονται», δήλωσε ο Δρ. Hanahan, παραθέτοντας μια παραδειγματική παρατήρηση που έγινε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1980 από τον παθολόγο του Χάρβαρντ, Δρ. Harold Dvorak.
Πολλά σχετικά με το πώς οι όγκοι μεταστατώνουν -διασπείρονται και εγκαθίστανται σε απομακρυσμένες περιοχές (μετάσταση)- παραμένουν ακόμη μυστήριο, δήλωσε ο Δρ. Kevin Cheung, αναπληρωτής καθηγητής αιματολογίας και ογκολογίας στο Fred Hutch Cancer Center στο Σιάτλ της Ουάσιγκτον. Η έρευνά του έδειξε πρόσφατα ότι τα νεκρά και πεθαίνοντα κύτταρα μέσα σε έναν όγκο μπορεί να δημιουργούν ένα περιβάλλον που διευκολύνει τα ζωντανά καρκινικά κύτταρα να βγουν και να διασπαρθούν. Άλλη έρευνα έχει δείξει ότι τα ανοσοποιητικά κύτταρα μπορεί να μεταφέρουν το περιεχόμενό τους σε καρκινικά κύτταρα, κάνοντάς τα πιο επιθετικά.
Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου που μπορούμε πραγματικά να ελέγξουμε;
Πολλοί καρκίνοι σχηματίζονται για λόγους που είναι εντελώς πέρα από τον έλεγχό μας. «Πάντα θα υπάρχουν κάποιοι καρκίνοι, ακόμη και αν είχαμε την καλύτερη πρόληψη», δήλωσε ο Δρ. Rathmell. Ωστόσο, η πρόληψη μπορεί να κάνει τεράστια διαφορά.
Οι επιδημιολόγοι τώρα εκτιμούν ότι το 40% των καρκίνων, καθώς και το αντίστοιχο ποσοστό των θανάτων από καρκίνο, μπορούν να αποδοθούν σε παράγοντες κινδύνου που μπορεί να αντιμετωπίσουν οι άνθρωποι. Ο μεγαλύτερος από αυτούς είναι το κάπνισμα, αλλά η λίστα περιλαμβάνει επίσης την έκθεση στον ήλιο, την κατανάλωση αλκοόλ και το υπερβολικό σωματικό βάρος.
Ορισμένες μολύνσεις, όπως αυτές που προκαλούνται από τους ιούς της ηπατίτιδας B και C, τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV) και τα βακτήρια H. pylori, μπορούν επίσης να προκαλέσουν συγκεκριμένους καρκίνους. Ο εμβολιασμός κατά του HPV και ο έλεγχος για ηπατίτιδα και H. pylori μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο.
Ποιος είναι ο σωστός τρόπος για να τον θεραπεύσουμε;
Μόλις λίγες δεκαετίες πριν, η θεραπεία του καρκίνου ήταν μια... ζαριά. «Περνούσαμε απλώς δηλητήρια και ελπίζαμε για το καλύτερο», δήλωσε ο Δρ. Demetri.
Ωστόσο, τώρα, οι ογκολόγοι έχουν μια πιο καθαρή εικόνα για το ποιοι μπορεί να ωφεληθούν από χημειοθεραπεία -η οποία παραδίδει τοξίνες που σκοτώνουν τα υγιή κύτταρα εκτός από τα καρκινικά κύτταρα- και ποιοι μπορεί να ωφεληθούν από μια πιο στοχευμένη θεραπεία, όπως ένα φάρμακο που στοχεύει μια συγκεκριμένη ελαττωματική πρωτεΐνη σε έναν καρκίνο.
Οι γιατροί διαθέτουν επίσης καλύτερες θεραπείες, χάρη εν μέρει στην πιο προηγμένη κατανόηση του ρόλου του ανοσοποιητικού συστήματος στον καρκίνο.
«Πώς λειτουργεί το ανοσοποιητικό σύστημα, τι κάνει τα κύτταρα αυτά διαφορετικά, τι τα ενεργοποιεί, τι τα κάνει αδρανή, πότε ρυθμίζονται και πότε επανέρχονται. Έπρεπε να τα γνωρίζουμε όλα αυτά πριν ξεκινήσουμε μια θεραπεία», δήλωσε ο Δρ. Rathmell.
Η δυνατότητα να δούμε αυτούς τους ελέγχους άνοιξε έναν εντελώς νέο τομέα θεραπείας του καρκίνου, που ονομάζεται ανοσοθεραπεία. Οι γιατροί μπορούν τώρα να αφαιρούν τα φρένα από τα T κύτταρα -τους μαχητές του ανοσοποιητικού συστήματος που σκοτώνουν τα καρκινικά κύτταρα- με θεραπείες αναστολής σημείων ελέγχου που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία καρκίνου του πνεύμονα και του δέρματος, μεταξύ πολλών άλλων. Μπορούν επίσης να τροποποιήσουν τα T κύτταρα για να βρουν και να καταπολεμήσουν τον καρκίνο. Αυτή είναι η προσέγγιση πίσω από τη θεραπεία CAR T-cell, η οποία έχει αποδειχθεί πιο αποτελεσματική στη θεραπεία των καρκίνων του αίματος.
Είναι ο καρκίνος ποτέ ιάσιμος;
Αν και οι άνθρωποι μπορεί να σκέφτονται έναν καρκίνο ως «θεραπευμένο» μόλις κάποιος είναι σε ύφεση, οι γιατροί παραδοσιακά δίσταζαν να υποσχεθούν ότι θα μπορούσαν να απαλλάξουν κάποιον από τον καρκίνο του εντελώς. «Ποτέ δεν τολμήσαμε να χρησιμοποιήσουμε τη λέξη ‘θεραπεία’», δήλωσε ο Δρ. Marcel van den Brink, πρόεδρος του City of Hope National Medical Center. Αλλά οι νεότερες θεραπείες, όπως οι μεταμοσχεύσεις βλαστοκυττάρων και η CAR T, του έχουν δώσει και στους υπόλοιπους γιατρούς περισσότερη ελπίδα.
«Έχει υπάρξει μια τεράστια αλλαγή από το ‘Θα πεθάνεις από αυτόν τον καρκίνο’, στο ‘Έχουμε μια σειρά από διαθέσιμες θεραπείες που θα δοκιμάσουμε’», δήλωσε ο Δρ. Rathmell.
Ακόμη και χωρίς στοιχεία της ασθένειας, ορισμένοι καρκίνοι μπορεί να επιστρέψουν — και σε αυτές τις περιπτώσεις, οι γιατροί είναι πιο επιφυλακτικοί για τα πιθανά αποτελέσματα.
Ωστόσο, υπάρχει λόγος για αισιοδοξία. Οι θάνατοι από καρκίνο έχουν μειωθεί δραματικά τα τελευταία 30 χρόνια. Τώρα έχουμε φάρμακα που στοχεύουν γονίδια που προκαλούν καρκίνο και θεωρούνταν για καιρό αδύνατο να θεραπευτούν.
Ορισμένοι καρκίνοι παλαιότερα θεωρούνταν «θανατική καταδίκη», δήλωσε ο Δρ. Sohal. Τώρα είναι περισσότερο σαν τον διαβήτη, μια περίπλοκη ασθένεια που μπορεί να αντιμετωπιστεί με διαχειρίσιμες παρενέργειες: «Οι άνθρωποι ζουν με την ασθένεια για πολύ καιρό», είπε.
